ارزيابي پيامدهاي بالقوه پديده خشكسالي بر الگوي زراعي و وضعيت معيشتي كشاورزان حوضه جنوبي استان تهران

Assessing the Potential Effects of Drought on Cropping Pattern and Farmers' Livelihoods in the Southern Basin of Tehran Province

ارزيابي پيامدهاي بالقوه پديده خشكسالي در بخش كشاورزي و مديريت منابع آب و همچنين، ارائه راهكارهاي مقابله با آن، گامي مهم در زمينه توسعه فعاليت هاي كشاورزي به شمار مي رود. از اين رو، در اين بررسي در آغاز به منظور تعيين شدت هاي مختلف خشكسالي و رخداد آن طي دوره زماني مورد بررسي (1397-1381) از شاخص بارش استاندارد شده (SPI) استفاده شد. در ادامه با استفاده از مدل برنامه‌ريزي رياضي اثباتي (PMP) به تحليل اثرگذاري ها يا پيامدهاي بالقوه خشكسالي بر الگوي زراعي و وضعيت معيشتي كشاورزان حوضه جنوبي استان تهران پرداخته شد. واسنجي مدل تجربي در محيط نرم افزاري GAMS24/1 صورت گرفت. داده هاي موردنياز از نوع اسنادي و ثبت‌شده در دستگاه هاي دولتي ذي‌ربط مي‌باشند كه در دو بخش سري زماني (1397-1381) و مقطعي (1397-1396) گردآوري شدند. نتايج، احتمال رخداد خشكسالي هاي ملايم و شديد را در سطح حوضه جنوبي استان تهران به ترتيب حدود 43/7 و 6/25 درصد نشان داد كه اين امر مستعد بودن منطقه را در راستاي رخداد مسئله خشكسالي نشان مي دهد. كاهش سطح زيركشت گياهان زراعي آب بر هندوانه، ذرت دانه‌اي، آفتابگردان و افزايش سطح زيركشت گياهان غله‌اي گندم و جو آبي از نتايج به دست آمده تحت شرايط رخداد خشكسالي در استان تهران است. از ديگر پيامدهاي رخداد اين پديده تحت شدت‌هاي خفيف تا شديد، كاهش 3/00 تا 19/4 درصدي بازده ناخالص كشاورزان و افزايش 13/2 تا 115/6 درصدي ارزش اقتصادي آب آبياري است. با توجه به نتايج به دست آمده در اين تحقيق، براي كاهش خطر يا ريسك خشكسالي آبشناختي (هيدرولوژيكي) و رويارويي كشاورزان حوضه جنوبي استان تهران با اين رويداد، در گام نخست توصيه مي شود كه اصلاح الگوي بهينه زراعي در راستاي كاهش سطح زيركشت گياهان زراعي آب بر (مانند آفتابگردان و هندوانه) و جايگزيني آن با سطح زيركشت گياهان داراي نسبت سود به آب مصرفي بالاتر (مانند ذرت دانه اي و كلزا) در اولويت قرار گيرد. در گام بعدي، پيشنهاد مي شود كه با توجه به كشش پذيري نهاده آب كشاورزي نسبت به تغييرات قيمتي در سطح حوضه جنوبي استان تهران (ewater= -0/96)، اجراي بهينه و درست سياست قيمت گذاري آب متناسب با روند تغييرپذيريهاي ارزش اقتصادي اين نهاده كمياب و رعايت اصل ملاحظه برابري در شرايط رخداد خشكسالي توسط بخش دولتي مدنظر واقع شود.

Assessing the potential effects of drought in agriculture and water resources management, as well as providing solutions to deal with it, is an important step in the development of agricultural activities. Therefore, in the present study the standardized precipitation index (SPI) to determine the different intensities of drought and its occurrence was used during the study period (2002-2018). Then, by using the Positive Mathematical Planning (PMP) model, the potential effects of drought on the cropping pattern and farmers' livelihoods of in the southern basin of Tehran province were analyzed. The required data are documentary and registered in the relevant government agencies which were collected in two sections, time series (2002-2018) and cross-section (2017-2018). The results showed that the probability of severe drought in the southern basin of Tehran province is about 6/25 percent. Decreasing the acrage of high consumption water products such as watermelon, corn, sunflower and increasing the acrage of wheat and barley are other obtained results under drought conditions in Tehran province. Decrease of 3/00 to 19/4 percent of farmers' gross profit and increase of 13/2 to 115/6 percent of the economic value of irrigation water are other consequences of this phenomenon under mild to severe intensities. According to the obtained results in this study, in order to reduce the risk of hydrological drought and farmers' exposure with this event in southern basin of Tehran province, in the first step it is recommended that the modification of optimal cropping patternin in order to reduce the acrage of water-filled products (such as sunflower and watermelon) and replace it with the acrage of products with higher profit to water ratio (such as corn and canola) be prioritized. In the next step, it is suggested that due to the elasticity of agricultural water input to price changes in the southern basin of Tehran province (ewater = -0/96), the correct implementation of water pricing policy in accordance with the trend of changes in the economic value of water input and observance of the principle equality consideration in drought conditions should be considered by the public sector.