واگرايي سنّت و مدرنيته در شعر عرفاني ـ عاشورايي قاجار (با تكيه بر گنجينة‌‌الأسرار عمّان ساماني)

Divergence of Tradition and Modernity in Qajar Mystical-Ashura Poetry (Relying on Amman Samani’s Ganjinat Al-Asrar)

شهرت و عظمت واقعۀ عاشورا ابعاد وسيع و بي‌نظيري داشت و به همين سبب از ديدگاه ذوقي و شهوديِ عرفان به‌دور نماند. پژوهشگران، از بين همة ادوار گوناگون تاريخي، به دورۀ قاجار ازنظر عرفان و تصوّف در شعر آيينيِ تشيّع (شعر عاشورا) كمتر توجه داشته‌اند. در اين دوران تاريخي با ورود مظاهر مدرنيته به ايران، در همة ابعاد و جوانب سياسي، اقتصادي و... با تغييرهاي بسياري روبه‌رو هستيم؛ اما در جامعه‌اي كه تاروُپود وجود آن را باورهاي ديني تشكيل مي‌داد، پذيرش فرهنگ و تمدن مدرن غرب با ويژگي‌هاي دنياگرايانۀ آن به‌آساني ممكن نبود؛ ازاين‌رو شعر عاشورايي با رويكرد عرفان‌مدارانه به مبارزۀ همه‌جانبه با مظاهر مدرنيته در جهان معاصر پرداخت. بازتاب اين تقابل را به‌خوبي مي‌توان در گنجينة‌‌الأسرار عمّان ساماني ديد. اين پژوهش به‌شيوۀ توصيفي ـ تحليلي و بر مبناي داده‌هاي كتابخانه‌اي صورت گرفته است و به اين پرسش پاسخ مي‌دهد: تقابل سنت و مظاهر مدرنيتۀ غربي در دوران قاجار و در شعر عرفاني عاشورايي اين دوره چگونه نمود يافته است؟ نتايج بيانگر آن است كه در اين اشعار، وحدت‌گرايي، عشق، توجه به روح جمعي در قيام امام حسين (ع) و مظهر انسان كامل، در تقابل با مظاهر مدرنيتۀ غربي قرار دارد.

The fame and greatness of the Ashura event, with its wide and unique dimensions, caused it not to be far from the taste and intuition of mysticism. Among all different historical periods, the Qajar period has received less attention from scholars of mysticism and Sufism in Shiite ritual poetry (Ashura poetry). In this historical period, with the arrival of the manifestations of modernity in Iran, we face many changes in all dimensions and aspects of politics, economics, etc. but it was not easy to accept modern Western culture and civilization with its secularist characteristics in a society whose foundation was based on religious beliefs. Hence, Ashura poetry struggled with the manifestations of modernity in the contemporary world with a mystical approach. The reflection of this opposition can be well seen in Ganjinat AlAsrar of Amman Samani. The present study has been done using a descriptive-analytical approach based on library data. It answers the question of how the confrontation between the tradition and the manifestations of Western modernity in the Qajar period and in the Ashura mystical poetry of this period has emerged. The results of the study indicate that in these poems, unity, love, and attention to the collective spirit in the uprising of Imam Hussein (AS) as the manifestation of the perfect man are in opposition to the manifestations of Western modernity.