بررسي كاربرد متناقض‌نمايي در اشعار كليم كاشاني از چهار ديدگاه محتوايي، زيباشناسي، عرفاني و ارتباط دو سويه

زمينه و هدف: پارادوكس يا متناقض‌نما، يكي از عوامل آشنايي‌زدايي و برجستگي كلام در شعر است. اين شگرد ادبي، از قرن ششم در ادبيات فارسي كم‌وبيش بكار رفته و در قرن دهم به يكي از ويژگيهاي برجستۀ سبك هندي تبديل شده است. اين صورت از صور خيال كه در اشعار كليم كاشاني با بسامد قابل توجهي جلوه گري مينمايد، ذهن خواننده را براي كشف رابطه بين دو كلمۀ به ظاهر متناقض سوق ميدهد، تا بتواند با دريافت بار معنايي جديد كلمات، لذتي خاص را بيابد و دريابد كه چگونه حقيقت پنهان در پس اين ظاهر متناقض‌نما سبب ناسازگازي ميان طرفين ناسازگار شده است. پژوهش حاضر، پارادوكس را در ديوان كليم كاشاني بررسي كرده و جلوه‌هاي متنوع آن را با توجّه به چهار ديدگاه «محتوايي، زيبايي‌شناسي، عرفاني و فاصله و ارتباط طرفين پارادوكس» تجزيه و تحليل كرده است. روش مطالعه: اين پژوهش با روش توصيفي – تحليلي انجام گرفته است. يافته‌ها: يكي از مهمترين دلايل وجود تصويرهاي پارادوكسي در اشعار او، بيان معاني و حقايق عالي عرفاني، علي‌الخصوص موارد مربوط به فقر و فنا، و وحدت وجود است كه اغلب موضوعات و مضاميني انتزاعي هستند و زبان عادي از بيان آنها قاصر است. بطور كلي شناخت پارادوكسها و تفسير آنها ما را با انديشه و زبان شعري كليم بيشتر آشنا ميسازد و بالطبع در درك و شناخت سبك، مفهوم و ويژگيهاي موضوعي و مضموني ديوان او كمك ميكند. نتيجه‌گيري: نتايج پژوهش نشان ميدهد از منظر محتوايي بيش از 80درصد متناقض‌نماها در اشعار كليم تعبيري است؛ از منظر زيبايي‌شناسي بسامد تركيب متناقض‌نما با شگردهاي بياني بيشتر از بديعي است؛ از منظر فاصلۀ دوسويۀ تناقض بيشتر آنها اسنادي هستند؛ ضمن‌ اينكه كليم براي بيان مباحث عرفاني هم از متناقض‌نما بهره برده است. بطور كلي با بهره‌گيري از اين شگرد بلاغي، زبان كليم برجسته شده و به تشخّص سبكي رسيده است.