ژانر گفتماني كتاب مقالات شمس تبريزي

زمينه و هدف: ژانر گفتماني، پيوستاري است ميان گفتار و نوشتار كه در آن عناصر گونۀ گفتاري و گونۀ نوشتاري زبان درهم آميخته شده است. زبان بكاررفته در مقالات شمس، زباني خاص و تا حدي متفاوت از زبان متون دورۀ پيش از خود و البته دوره‌هاي بعدي است. گفتاري كه گوينده‌اش به نوشتن، ضبط ويرايش و پيرايش آن اهتمام نورزيده و نويسنده يا نويسندگان ديگر به نوشتن اين گفتار پرداخته‌اند. مقالۀ حاضر با هدف معرفي سبك نوشتار مقالات شمس كه در سنّت نوشتاري زبان فارسي و در حوزۀ متون صوفيانه بسيار خاص و جالب‌توجه است، در حدّ بضاعت خود كوشيده است كه به لايه‌هاي آوايي، صرفي و نحوي واحدهاي زباني پرداخته و سپس در جمع‌بندي تا حدّ ممكن مرزهاي گفتاري مقالات شمس ‌تبريزي را از جنبۀ نوشتاري و معيار آن متمايز كند.روش مطالعه: اين پژوهش بر اساس روش توصيفي – تحليلي صورت گرفته است.يافته‌ها: شمس با ساختارشكني و ارائۀ گفتماني تازه از ساختار زباني و معنا، از روند يكنواخت و تكراري تأليف متون عرفاني خارج ميشود و به كاركرد‌هايي از زبان توجّه ميكند كه تا پيش از او به آنها كمتر توجه شده بود، و در واقع به زباني شخصي دست مييابد. نتيجه‌گيري: متن در لايۀ آوايي، فرايندهاي همگوني، ابدال و حذف و تا حدودي فرايند آوايي قلب و افزايش، امتزاج گونۀ نوشتاري و گفتاري زبان را در مقالات شمس بازنمايي ميكند. در لايۀ صرفي نيز نام‌آواها و در موارد كمي‌ اتباع و در لايۀ نحوي سبك، آميزش گفتار و نوشتار در نوع كاربرد مادۀ افعال، شناسه‌هاي فعل، ضماير شخصي، فعلهاي‌ يكشناسه، ساخت نحوي مكرر و حذفهايي كه در ساختار نحوي جملات صورت ميگيرد نمايان است. در تمامي ‌مسائل زباني مطرح‌شده و در لايه‌هاي سبكي مذكور، كميّت آميختگي گونه‌هاي گفتاري و نوشتاري زبان در ژانر گفتماني مقالات شمس مورد توجّه قرار گرفته است. نحو جملات شمس مختص به خود است، جملات پرسشي را با همان آهنگ گفتار بيان ميكند، نمود حركتي و رفتاري در كلام وي و اشارات دست و سر در آن زياد است، آهنگ اداي جملات او با حالتهاي صورت و دست حضور گوينده را در كلامش بسيار قوي و پررنگتر ميسازد.