ناهمسانيهاي انديشۀ خيامي با بوستان سعدي

زمينه و هدف: ظهور و بروز انديشۀ خيامي در اثري تعليمي- اجتماعي نه با عرف ادب تعليمي سازگاري دارد و نه با عرف انديشۀ خيامي. بويژه اينكه يك سر برخي از آموزههاي خيامي مانند دم را غنيمت شمردن و باده ستايي دور از غايت ادب تعليمي است. ذات انديشۀ خيامي تابوشكن و اخلاق گريز است؛ ازاينرو گفتمان خيامي در جامعۀ اسلامي طرد ميشود. پربسامدترين درونمايه‌هاي اين انديشه، تأمل در مسئلۀ مرگ است كه در بوستان نيز همچون رباعيات خيام، در تمثيلاتي مانند رفتن به گورستان، سخن گفتن با كله، بررستن سبزه از گور، و كندن خشت از مزار ديده ميشود؛ همچنين از باده‌ستايي، دم را غنيمت شمردن، اختيار و حيرت و شك در هستي، خالق و جهان پس از مرگ، و جبرگرايي، بايد نام برد كه رگه‌هايي از اباحه گري و مشرب دهري دارند. سؤال اصلي اين پژوهش آنست كه آيا اين درونمايه‌ها در بوستان مجال بروز يافته و در اين صورت با چه هدفي ارائه شده‌اند؟ آيا اين هدف، همسو با انديشۀ خيامي است و يا خير؟ روش: اين مقاله با روش توصيفي- تحليلي انجام شده است. يافته‌ها: سعدي جامعه را به سرزندگي در حين انذار از عقوبت پس از مرگ، لذت بردن در اين دنيا در عين توجه به آن دنيا، و توجه به منعفت جمعي و نه فردي دعوت ميكند. نتيجه‌گيري: اين مقاله نشان ميدهد بازتاب انديشۀ خيامي در بوستان صرفاً تعديل نيافته، بلكه دقيقاً به مقوله‌اي اخلاقي تبديل شده و در نتيجه تا حدودي كاركرد خيامي خود را از دست داده است. انديشۀ سعدي در بوستان بدليل نگاه ديني - اخلاقي، كاركردگرايانه و دعوت به‌حس مسئولانه براي تك تك آحاد جامعه، توجه به جهان پس از مرگ، و آرمانشهرگرايي، با انديشۀ خيامي فاصله دارد.