تنظيم‌گري و مقررات‌گذاري نظام مالي در ايران: ارزيابي مقايسه‌اي

Regulation of Financial System in Iran: A Comparative Evaluation

تنظيم‌گري و نظارت يكي از اساسي‌ترين اركان نظام مالي محسوب شده و مهم‌ترين كاركرد آن حفظ ثبات و سلامت در نظام مالي است. عملكرد حوزهٔ نظارت مالي متأثر از چهار ركن قوانين و مقررات نظارتي، ساختار نظارتي، عملكرد اجراي نظارت، و استقلال و وابستگي نهادهاي ناظر است. بروز برخي رخدادهاي بي‌ثبات‌كننده در نظام مالي ايران تا حدودي اجماعي را در ديدگاه صاحب‌نظران حوزهٔ مالي كشور به‌وجود آورده است كه برخي از ريشه‌هاي اين رخداد را ‌بايد در حوزهٔ ساختار نظارت بر نظام مالي كشور جست‌وجو كرد. پس از وقوع بحران مالي بين‌المللي، كشورهاي مختلف مبادرت به معماري مجدد نظام تنظيم‌گري و نظارت در حوزهٔ مالي كرده و يا برخي از شكاف‌هاي موجود در بُعد نظارتي، شبكهٔ ثبات مالي را به‌نوعي با تحول ساختار در اين حوزه برطرف ساخته‌اند. هدف اصلي اين مقاله يافتن تبيين ضرورت‌هاي تجديد ساختار نظارت و تنظيم‌گري مالي در كشور، ارائهٔ الگويي براي تجديد و يا ترميم ساختار تنظيم‌گري موجود، و تمركز وظايف نظارت بر نهادها و بازارهاي مختلف مالي و حوزه‌هاي مهم نظارتي احتياطي و كسب‌وكار در بانك مركزي ج.ا.ا. و يا خارج از آن است. سه محور اصلي در تجديد ساختار نظارت‌هاي مالي موردتوجه قرار مي‌گيرد: «تمركز يا عدم تمركز در تنظيم‌گري و نظارت»، «سياست‌گذاري احتياطي كلان و كسب‌وكار»، و «جايگاه بانك مركزي در حوزهٔ تنظيم‌گري و نظارت». در اين مقاله ضمن گزارش تجارب جهاني در خصوص معيارهاي موردتوجه در تجديد ساختار معماري نظارت در حوزهٔ مالي و با مدنظر قرار دادن مختصات و چالش‌هاي كنوني نظارت در نظام مالي ايران و مدنظر قرار دادن شرايط ويژهٔ نظام مالي و اقتصادي كشور، الگويي براي نظارت و تنظيم‌گري بر نظام مالي ايران و نقش بانك مركزي در اين زمينه ارائه مي‌شود.

Regulation and supervision is the main prerequisite for the stability of financial systems. Financial supervision consists of four elements: supervisory rules and regulations, supervisory structure, supervisory performance, and independence of supervisory institutions. The recent international financial crisis has made many countries to restructure the regulation and supervision architecture of their financial systems. Global benchmarks and best practices usher to three main controversies in the restructuring of the supervision architecture of financial systems: level of decentralization in the regulatory and supervisory system, macro and business prudential policy, and the supervisory realm of central banks. This paper analyses the characteristics, challenges, and weaknesses of financial system supervision in Iran and tries to propose a model to renew or improve the existing regulatory structure and the key reasons for monitoring various financial institutions and markets and important areas of prudential supervision and business, working within or outside the realm of Central Bank of the Islamic Republic of Iran. Finally, a combined-twin-peaks model is proposed for restructuring the supervision and regulatory architecture for the Iranian financial system.