بررسي تطبيقي آراء مفسران معتزله، اشاعره و اماميه در مسئلۀ ابتلا و رابطۀ آن با عدل الهي با تأكيد بر ديدگاه‌هاي تفسيري قاضي عبدالجبار، غزالي و فيض كاشاني

A Comparative Study of Mu'tazilite, Ash'arite, and Twelver Shia Quran Interpreters on Affliction and its Relation to the Divine Justice: Evidence from the Tafsir-Oriented Views of Qazi Abd al-Jabbar, Ghazzali, and Fayz Kashani

از آنجا كه رابطه‌ي ابتلا با عدالت الهي از جمله چالش‌هاي فكري انديشنمدان اسلامي مي باشد پژوهش حاضر در مقام پاسخ به اين پرسش است كه چگونه سنت ابتلا با عدالت خدا سازگار است،به مقايسه ديدگاه‌هاي قرآني سه انديشمند اماميه،معتزله و اشاعره دراين‌باره پرداخته تا از تدقيق در نظريات‌ آنها، رهيافتي جامع‌تر پيدا كند و ضمنا نقاط قوت و ضعف ديدگاه‌ها معلوم گردد. مقاله حاضر با شيوه توصيف و تحليل، ابتدا ديدگاه‌هاي قرآني عبدالجبار ، غزالي و فيض كاشاني را پيرامون ملاك هاي ابتلا به دست آورده و به اين نتيجه رسيده است كه در بسياري از ملاك ها همسو هستند. و در ادامه با توجه به جهت گيري‌هاي متفاوت نسبت به عدالت الهي، در مقام مقايسه آراي سه انديشمند اين نكته به دست آمد كه اولا؛ بين سنت ابتلا با عدالت الهي با جهت‌گيري معتزله و اشاعره، همخواني نيست و ثانيا؛ اگر چه انسان‌ها از سوي خداوند به امور مختلف مبتلا مي‌شوند،در عين حال آنها با اختيار خويش اعمالي مرتكب شده و جزايي مطابق اعمال نصيبشان مي‌شود كه اين عين عدالت است.در واقع اين گونه مقرر شده كه آنچه مطابق طبيعت بالقوه انساني است، با ابتلا بالفعل مي شود و اين همان عدل الهي است.

The relation of afflictions and the Divine justice has since been a serious controversy among Muslim thinkers. The present paper attempts to answer this challenge. To do so, this paper tackles their Quranic views so as to get a more comprehensive outlook of their strengths and weaknesses. In a descriptive-analytical study, first their initial criteria are derived, based on their Quranic outlooks, for they have many criteria in common. As for their differences, concerning the Divine justice, it is found out that there is little agreement among the views of the Mu'tazilites and Ash'arites on the Divine justice and afflictions, and that as men get afflicted based on a Divine will, they commit some crimes and receive their punishments in proportion to their own misconducts, a fact which is the mere justice. In other words, it has been determined that what is in line with the human nature gets activated through affliction and this is the very sense of the Divine justice.