كاربست عدالت عرفي در انگاره اسلام رحماني و نقد آن

اسلام رحماني، عنوان قرائتي نوانديشانه از دين اسلام است كه با مبنا قرار دادن عقلانيّت مدرن، كه عقلانيّت سود‌‌محورِ مادّي است، فهم و تفسير جديدي از برخي مفاهيم مانند «عدالت» را ارائه مي‌‌دهد. طراحان اسلام رحماني از ميان دو تعريف عدالت يعني عدالت استحقاقي و عدالت مساواتي، عدالت مساواتي كه مورد پذيرش عرف عصر حاضر است را پذيرفته‌‌اند و عدالت استحقاقي را مختصّ زمان پيامبر و اسلام حامل آن را «اسلام تاريخي» مي‌‌دانند. نوشتار حاضر، به تبيين كاربست عدالت عرفي در انگاره اسلام رحماني و نقد آن پرداخته است. در انگاره اسلام رحماني، بر مبناي عقلانيّت مدرن، عدالت و نتايج آن، با چهار مقدمه تبيين مي‌‌شود. يكي اين‌‌كه عدالت عرفي، ضابطه فهم اسلام است. ديگر اين‌‌كه خرد جمعي، معيار فهم عدالت است. سوم اين‌‌كه احكام شرعي، طريقيّت دارند نه موضوعيّت و آخر اين‌‌كه عدالت عرفي و كرامت ذاتي، مبناي قوانين حقوق بشر است. عرف و خرد جمعي كه واضع قوانين حقوق بشر است، رعايت تساوي را عدالت مي‌‌داند؛ بنابراين احكام شرعي غيرعبادي كه با عدالت مساواتي ناسازگار هستند، از حوزه دين خارج گرديده و جاي خالي آن با قوانين حقوق بشر كه بر مبناي عدالت عرفي است، پر مي‌‌شود. در نقد اين ديدگاه مي‌‌توان به عدم نظام‌‌وارگي آن، خلط مقام ثبوت و اثبات عدالت و تأمل در معناي عقلي بودن عدالت عرفي و عدم تنافي طريقيّت احكام با موضوعيّت آنها اشاره كرد.