ارزيابي پاسخ به تنش خشكي در برخي از ژنوتيپ‌هاي اميد بخش و ارقام ايراني و خارجي زيتون با استفاده از شاخص-هاي مبتني بر عملكردهاي ميوه و روغن

Evaluation of response to drought stress in some of promising Iranian and foreign olive cultivars using using yield-based indices

سابقه و هدف: زيتون درختي هميشه سبز و يكي از قديمي‌ترين گياهان كشت شده در حوزه مديترانه شناخته شده است. تنش خشكي به عنوان يكي از مهم‌ترين تنش‌ غيرزيستي سبب كاهش عملكرد زيتون در شرايط گرمسيري و نيمه‌گرمسيري مي‌باشد. بنابراين شناسايي ارقام مقاوم به تنش جهت كشت در مناطق مستعد خشكي يكي از كارهاي مهم در توسعه سطح زير كشت اين گياه باغي محسوب مي‌شود. اين آزمايش با هدف ارزيابي برخي از ارقام تجاري و ژنوتيپ‌هاي اميدبخش زيتون با استفاده از شاخص‌هاي تحمل و حساسيت به تنش خشكي صورت گرفت. مواد و روش‌ها: به‌منظور بررسي اثر تنش خشكي بر عملكرد ميوه و درصد روغن 20 رقم تجاري و ژنوتيپ اميدبخش زيتون يك آزمايش فاكتوريل در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار در ايستگاه تحقيقات زيتون طارم طي دو سال باغي 1396-1394 اجرا شد. اعمال تنش خشكي به صورت قطع آبياري به‌مدت يك ماه قبل از سخت شدن تا زمان سخت شدن هسته صورت گرفت. محاسبه 9 شاخص تحمل و حساسيت به تنش خشكي بر اساس عملكرد ميوه و درصد روغن در شرايط تنش و بدون تنش خشكي، محاسبه همبستگي بين عملكرد و شاخص‌ها و نيز تجزيه به مؤلفه‌هاي اصلي با استفاده از ماتريس ضرايب همبستگي انجام شد. يافته‌ها: بر اساس نتايج به دست آمده تنش خشكي موجب كاهش عملكرد ميوه در كليه ژنوتيپ‌ها و ارقام و افزايش درصد روغن در برخي از آن‌ها شد. نتايج تجزيه همبستگي نشان داد كليه شاخص‌ها به جز TOL و SSI داراي همبستگي مثبت و معني‌داري با عملكرد ميوه و درصد روغن در شرايط تنش و بدون تنش خشكي هستند. نتايج تجزيه به مؤلفه‌هاي اصلي (PCA) نشان داد دو مؤلفه نخست در مجموع 98/78 و 99/59 درصد كل تغييرات مربوط به عملكرد ميوه و درصد روغن را توجيه نمودند. زاويه بين بردارهاي هر يك از شاخص‌ها در باي‌پلات ترسيم شده توسط دو مؤلفه نخست نتايج تجزيه همبستگي را تأييد نمود. با توجه به نمودار سه‌بعدي ترسيم شده بر اساس مقادير عملكرد و شاخص STI مشخص شد كه ژنوتيپ اميدبخش T7 در هر سال باغي و متوسط دو سال از نظر عملكرد ميوه و درصد روغن در گروه A قرار داشت. با در نظر گرفتن نتايج تجزيه به مؤلفه‌هاي اصلي نيز اين ژنوتيپ در زمره ارقام برتر قرار گرفت. نتيجه‌گيري: نتايج به دست آمده از اين آزمايش نشان داد ژنوتيپ اميدبخش T7 نسبت به ساير ارقام و ژنوتيپ‌ها به عنوان متحمل‌ترين ژنوتيپ به تنش خشكي شناسايي شد. لذا استفاده از آن در برنامه‌هاي اصلاحي ارقام متحمل و همچنين كشت در مناطق مستعد خشكي توصيه مي‌شود.

Background and objectives: The evergreen tree olive (Olea europaea L.) is considered as one of the oldest plants cultivated in the Mediterranean basin. Drought is one of the most abiotic stresses that reduces olive yield in tropical and subtropical climates. Hence, identification of tolerant cultivars for cultivation in drought-prone areas is considered as one of important strategies in increasing cultivated areas for this plant. This study was aimed to investigate some of commercial cultivars and promising genotypes of olive using several yield-based drought tolerance and susceptibility indices. Materials and methods: To investigate the effect of drought stress on fruit yield and oil percentage in the 20 commercial cultivars and promising genotypes of olive, an factorial experiment based on randomized complete block with three replications was performed in Taroum Olive Research Station located in Zanjan province, during 2015-2017 cropping seasons. During the endocarp hardening period, drought treatments were applied based on cut of irrigation to the appearance of stress symptoms in the tree. Calculation of nine drought tolerance and susceptibility indices based on fruit yield and oil percentage under drought and normal irrigated conditions, correlations among indices and yields and principle component analysis based on correlation coefficient matric were followed. Results: Based on results, drought reduced fruit yield in all cultivars and genotypes, while it increased oil percentage in some of genotypes. Correlation coefficient analysis showed that all indices except TOL and SSI had significant positive relation with fruit yield and oil percentage under non-stress and drought stress conditions. The results of principal component analysis (PCA) showed that the first two components justified 98.78 and 99.59% of the total variation of fruit yield and oil percentage, respectively. The angles between indices in biplots rendered by PC1 and PC2 confirmed the results of correlation analysis. With respect to all three-dimensional graphs rendered by yields and STI index, promising genotype T7 placed in A group and it was selected as the most tolerant genotypes than others. Furthermore, this result was supported by the results of principal component analysis. Conclusion: In general, our results revealed that the genotype T7 was identified as the most drought tolerant than other cultivars and genotypes. Thus, use of this genotype in breeding programs for improving tolerant of olive and also for cultivation in drought-prone environments is recommended. According to this results there was significant genetic diversity between studding genotypes that can be used in any improvement perspectives in the breeding projects.