تبدّل و تحوّل صفت «حرص» از ديدگاه آثار تعليمي صوفيه تا سدۀ نهم هجري

اين پژوهش به تحليل صفت حرص از منظر مراتب سير و سلوك در مهم‌ترين آثار تعليمي صوفيه تا قرن نهم هجري مي‌پردازد. اين بررسي كه با روشي توصيفي-تحليلي نگارش يافته، نشان مي‌دهد كه صفت حرص، در هر يك از مراتب سه‌گانۀ سلوك، رويكرد متفاوتي داشته و دچار تبدّل و تحوّل محتوايي شده است، چنان‌كه در مرتبۀ نخست سلوك (فرق)، حرص به عنوان صفتي منفي شناخته مي‌شود، لذا اقتضاي اين مرتبه ايجاب مي‌كند تا سالك رويكردي كوشش‌مدارانه در پرهيز از حرص داشته باشد. در مرتبۀ دوم (فنا)، جذبۀ الهي، سالك را از وجود مجازي و همۀ صفاتش فاني مي‌سازد. بنابراين، صفت رذيلۀ حرص در اين مرتبه به سبب فناي عارف، از او زدوده ‌مي‌شود؛ اما در مرتبۀ سوم (بقا)، عارف مظهر اسما و صفات الهي مي‌گردد؛ لذا حرص در او به شكل ايجابي، اما تحوّل‌يافته، نمود مي‌يابد. اين صفت كه در عاشق پس از قرب به معشوق ظاهر مي‌گردد، به حرص و اشتياق عاشق بر درجات بالاتري از قرب و وصال معشوق تعبير مي‌شود. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد باوجود تناسب سخنان بيشتر عارفان از حرص با مرتبۀ فرق، سخنان برخي‌شان از حرص، با احكام مرتبۀ فنا و بقا نيز هم‌پوشاني دارد.

No abstract