ارزيابي تغييرات در اسانس اكوتيپ‌هاي گياه دارويي زنيان (Trachyspermum copticum L.) تحت تنش خشكي

زنيان (Trachyspermum copticum L.) يكي از گياهان با ارزش دارويي خانواده چتريان در مناطق نيمه­خشك ايران است و از نظر توليد اسانس حاوي متابوليت­هاي ثانويه به ­ويژه تيمول داراي اهميت است. بهمنظور تعيين نمايه متابوليتي زنيان تحت تنش خشكي، آزمايشي به‌صورت كرت­هاي خردشده در قالب طرح بلوك كامل تصادفي با سه تكرار طي دو سال زراعي (1396-1395) در ايستگاه مركز تحقيقات جهاد كشاورزي كرمان انجام شد. عامل اصلي در دو سطح شامل آبياري معمولي و تنش خشكي و عامل فرعي شامل 36 اكوتيپ زنيان متعلق به 9 استان مختلف كشور بود. بر اساس نتايج حاصل از تجزيه واريانس مركب، تنش خشكي بر اجزاء اسانس تاثير معني­ دار داشت. نتايج به­ دست آمده از گاز كروماتوگرافي متصل به طيف سنج جرمي نشان داد كه تيمول، پاراسيمن و گاما ترپينن از بين 13 تركيب شناسايي شده، اصلي­ترين تركيبات اكوتيپ­هاي مختلف در دو تيمار آبياري بودند. بر اساس نمودار فاصله باي­پلات، دو گروه اصلي شامل: اكوتيپ­ها با تيمول بالا و اكوتيپ­ها با پاراسيمن بالا شناسايي شد. در اين مطالعه افزايش فاصله زمان آبياري طي مرحله گل‌دهي به ­عنوان يك استراتژي براي بهبود تركيبات دارويي برخي اكوتيپ­هاي زنيان موثر بود. به ­طور كلي، اكوتيپ با منشأ زابل با توجه به داشتن محتواي بالاي تيمول به‌ويژه در شرايط تنش خشكي به ­عنوان اكوتيپ مناسب براي كشت ديم و كشت در مناطقي كه خشكي در پايان فصل رشد اتفاق مي­ افتد پيشنهاد مي­ شود. به ­علاوه اكوتيپ­هاي زابل و محمديه به­ عنوان اكوتيپ­هاي كرانه ­اي پاسخ به تنش خشكي در مرحله زايشي شناسايي شدند و توصيه مي ­شود در برنامه ­هاي بهنژادي مرتبط با سطح تيمول در گياه دارويي زنيان در نظر گرفته شوند.

Ajowan (Trachyspermum copticum L.) is one of the most important herbs of the Apiaceae family in semi-arid tropical regions of Iran, which is considerable in the production of essential oils with valuable secondary metabolites, especially thymol. In order to determine the secondary metabolites profile of ajowan under drought stress, a split plots experiment was conducted in two irrigation conditions (normal and drought stress) as main factor and 36 ecotypes of ajowan belong to 9 different provinces of Iran as sub plots were planted based on a randomized complete block design with 3 replications during 2015 and 2016 in Agricultural Jahad Research Station of Kerman. Based on the results of combine analysis, water stress has significant effect on the components of essential oil. Gas chromatography–mass spectrometry (GC–MS) analysis revealed the presence of 13 compounds with the major constituents including thymol, p-cymene and γ-terpinene constituents in all ecotypes in both irrigation conditions. Based on bi-plot, two groups of high thymol and high p-cymene were identified. In this experiment, increasing the irrigation interval effected as an advantageous strategy to improve pharmacological component in some ecotypes. In conclusion, Zabol ecotype was superior to others, in terms of its relatively good performance of thymol, special in drought stress and it is recommended as suitable ecotype for cultivating in dryland and also where drought stress usually happens at the end of cropping season. Also, two ecotypes included Zabol and Mohammadieh were identified as extreme ecotypes in response to drought stress in reproductive stage, these ecotypes could be recommended for breeding programs to obtain drought tolerant thymol-chemotype cultivars ajowan.