تحولات زباني آذربايجان در ‌تاريخ‌نگاري ‌محمدجواد مشكور

‌محمدجواد مشكور (1297-1374ش.) از جمله مورخان آكادميك و دانشگاهي معاصر است كه طي چهار دوره فعاليت علمي و دانشگاهي، مسائل و موضوعات مختلفي از تاريخ ايران را از دورۀ باستان تا معاصر بررسي كرده است. با عنايت به وسعت و گستردگي موضوعي تحقيقات مشكور، در پژوهش حاضر، ‌تاريخ‌نگاري و تاريخ‌نگري وي در رابطه با موضوعات و مسائل فرهنگي مربوط به تاريخ و زبان آذربايجان بررسي شده است. طي دوره دوم پهلوي كه عصر غلبۀ رويكرد ناسيوناليستي در ‌تاريخ‌نگاري رسمي و دانشگاهي ايران بود، يكي از ‌مهم‌ترين مسائل، نحوه پرداختن به ‌مسئلۀ زبان و هويت تركي در آذربايجان بود. از جمله ‌مهم‌ترين تلاش‌ها در اين زمينه، اثبات هويت فرهنگي و زباني آذري، ‌به‌عنوان شاخه‌اي از زبان‌هاي پهلوي باستان، براي آذربايجان بود. رويكردي كه نتيجه آن نفي زبان و هويت تركي از آذربايجان بود. ‌محمدجواد مشكور همسو با شرايط زمانه، بخش مهمي از تحقيقات خود را به تاريخ گويش آذري در آذربايجان و نسبت و رابطۀ آن با زبان تركي اختصاص داد. وي در خصوص تحول زبان مردم آذربايجان در بستر تاريخ، قائل به چندين دورۀ تاريخي است. دورۀ اول تاريخ پيشاآريايي است كه در آن، زبان رايج در آذربايجان ماننايي و اورارتويي بود. دورۀ دوم مربوط به مهاجرت اقوام آريايي و تاريخ باستان ايران است كه طي آن زبان «مادي پهلوي» به زبان رايج آذربايجان تبديل شد. با گذار جامعۀ ايراني از دورۀ باستان به دورۀ اسلامي، شاخه‌اي از زبان «ماديپهلوي» در آذربايجان تداوم يافت كه مشكور آن را « فهلوي آذري» عنوان كرده است. به نظر وي از دورۀ سلجوقيان، با استقرار تركان اغوز در آذربايجان، زبان تركي به‌صورت تدريجي در آذربايجان رواج يافت و طي دورۀ صفويه ‌به‌عنوان زبان غالب، جايگزين «فهلوي آذري» شد. مشكور زبان تركي رايج در آذربايجان كنوني را «تركي آذري» عنوان كرده و آن را حاصل ادغام «تركي غزي» با گويش «فهلوي آذري» دانسته است.