بازخواني انتقادي ديدگاه‌ها درباره آجال انسان با تأكيد بر آيات قرآن

برخي معتقدند اجل انسان، از پيش برايش مقدر شده و گريزي از آن نيست. انسان به هر نوع مرگي از دنيا برود، همان مرگ برايش مقدر بوده است؛ امّا بر اساس ظاهر برخي آيات قرآن و روايات، خداوند براي هر انساني دو اجل معلق و مسمّي مقدّر كرده است. تفسير دو اجل به اجلِ انسان در دنيا و برزخ يا قيامت و نيز تفسير به اجلِ رفتگان و اجل باقي‌ماندگان، با ظاهر آيات و روايات سازگار نيست. تفسير دو اجل در چارچوب قانون عليّت و به عنوان اجل مشروط (با فرض نقص در علّت تامّه) و اجل مطلق (فرض حصول علّت تامّه)، در واقع انكار وجود دو اجل براي انسان است. تفسير دو اجل به اجل طبيعي و اخترامي، نزديك‌ترين تصوير به آجالي است كه در قرآن و روايات ترسيم شده است، امّا نمي‌توان اجل مسمّي را به اجل طبيعي تفسير و معنا كرد. اجل مسمّي، مهلت اوليه‌اي است كه خداوند در آغاز خلقت انسان برايش مقدر كرده است و علم آن را به هيچ‌‌كسي حتّي انبيا و اوليا نداده است. حكمت الهي اين مهلت را تعيين كرده و به ضرورت، به معناي مهلت رسيدن به سن پيري و كهولت بدن نيست. در اجل مسمّي تثبيت يا تجديدنظر شامل تقديم و تأخير راه دارد كه بر اساس حكمت الهي و وابسته به افعال انسان خواهد بود. اگر اجل معلق، حتمي و مقضي شود، فرد به اجل مسماي خود نرسيده است. در برخي انسان‌ها، اجل مسمي، قطعي و حتمي (=مقضي) مي‌شود.