مولفه هاي موثر بر تاب آوري فضاي بازارهاي تاريخي با تاكيد بر قابليت هاي بعد كالبدي-عملكردي فضا، مطالعه موردي: مجموعه امير در بازار تاريخي تبريز

Components Affecting the Resilience of Historical Bazaars Space with Emphasis on Capabilities of the Physical-Functional Dimension of Space Case Study: Amir Complex at Tabriz Historical Bazaar

تاب­آوري فضايي به ­عنوان يكي از ابعاد جديد در حوزه تاب­آوري به ­دنبال مسئله حيات و پويايي فضا با حفظ هويت و عملكرد از طريق توجه به ويژگي­ هاي فضاي معماري است. فضاي تاب­ آور به­ عنوان بستر مناسب براي امكان تداوم حضورپذيري در طي زمان با حفظ كارايي پويايي را مهيا مي­ سازد؛ ولي غالب فضاهاي تازه احداث­ شده در مواجهه با بحران ها آسيب­ پذير بوده و كارايي خود را سريع از دست داده و كاربران فضا به ترك و رهاسازي محل اقدام مي­كنند؛ از‌اين‌رو، بازارهاي تاريخي ايران به­ عنوان يكي از فضاهاي ارزشمند كه عليرغم تحولات در طي دوره ­ها به فعاليت خود ادامه داده و توانسته ما به­ ازاي كالبدي نيازهاي روز را برآورده سازد، قابل توجه است. بنابراين اين پژوهش به­ دنبال پاسخ اين سؤال است كه چگونه تاب ­آوري در فضاي تاريخي بازارها تحقق يافته است؟ هدف تحقيق حاضر، بررسي ويژگي­ هاي محيطي موثر بر فضاهاي تاب­آور است. اين مهم نياز به خوانش قابليت­ هاي كالبدي-عملكردي مستتر در اين فضاها دارد؛ اين بعد كه ناظر بر قابليت­ هاي محيطي است به­ عنوان بعد غالب تاب­آوري فضا فراتر از ابعاد گوناگون مطرح به ­عنوان معيار اساسي يك فضاي تاب­آور مؤثر است. پژوهش حاضر از نوع كاربردي و از نظر روش تحقيق كيفي و با استفاده از مطالعه­ ي موردي بوده است. ابتدا با تحليل چارچوب نظري، به­ روش قياسي مدل مفهومي فضاي تاب­آور استخراج و براي تحقّق هدف مذكور، كاربست اين مدل بر نمونه مورد مطالعه با پژوهش استقرايي مورد آزمون قرار گرفت. براي گردآوري اطلاعات از روش مثلث­ بندي داده­ ها و به­ شيوه پيمايشي مستقيمِ مشاهده و مصاحبه و غيرمستقيمِ مبتني بر سندكاوي استفاده شده و با راهبرد تحليل تطبيقي، يافته­ هاي عملياتي به­ روش استدلال منطقي مورد تحليل كيفي قرار گرفته­ اند. با مطالعه ادبيات موضوع قابليت هاي انعطاف ­پذيري، تطبيق ­پذيري، تغييرپذيري و واكنش ­پذيري به ­عنوان يافته ­هاي نظري مورد آزمون قرار گرفت. با ايجاد ارتباط بين نتايج يافته­ هاي نظري و تجربي براساس مطالعات نمونه­ موردي مي­توان نتيجه گرفت كه نحوه­ ي تاب­ آوري فضايي مجموعه امير در بازار تاريخي تبريز نشان­ دهنده ­ي تاثيرپذيري محيط از قابليت­ هاي اين بعد فضاست. در بررسي ميزان برخورداري مجموعه از قابليت­ هاي فضايي به­ترتيب راسته بازار و تيمچه اميرجنوبي بهترين وضعيت را به­ خود اختصاص داده­اند. با رواج الگوي مصرف­ گرايي و تغيير كاربري كاروانسرا و تيمچه­ ها و با توجه به تبديل خريد به تجربه فراغت راسته بازار امير با در دست­گرفتن نبض اقتصادي مجموعه به ­واسطه متغيرهاي چندظرفيتي، دسترسي و ارتباطات فضايي متعدد، فعاليت تك­صنفي، تعداد زياد حجره ­هاي خرده­ فروشي، پويايي كليه واحدها، هم سازي فرم با صنف جديد و گسترش صنف راسته در مجموعه در تداوم حيات و تاب­ آوري مجموعه نقش بسزايي ايفا كرده ­است.

Problem statement: The concept of resilience has long been published to explain how different types of systems respond to unexpected shocks, and research on resilience of environments to abnormal hazards has just begun, requiring extensive reflection and consideration. Spatial resilience thinking is as one of the new dimensions in the field of resilience and architecture. This dimension seeks to address the issue of the vitality and dynamics of the architectural space by preserving identity and function through attention to specific characteristics and capabilities of the space over time versus gradual and slow disturbances. resilient space as the appropriate context for possiblity continued vitality provides dynamic while maintaining performance; It shows little vulnerability in the face of crises over time by the spatial capabilities, and responds to changing conditions through adaptation to the needs and demands of the society, and satisfies spatial users' satisfaction with different tastes and guarantees and sustains the vital system of space. But most of the newly constructed spaces are vulnerable to crises and lose their efficiency quickly and the users of space leave and vacate; Therefore, the historical bazaars of Iran, as one of the valuable spaces that have continued to operate despite changes in different periods and have been able to meet and provide the suitable body for the needs of the day, are remarkable. Therefore, to resolve part of this epistemic vacuum, the present study focuses on the limited domain of the Amir complex in the historical bazzar of Tabriz, considering its position and role in the life of the Bazzar Tabriz has paid off to the rooting of the resilience of this space and examining its spatial capabilities. So this research seeks to answer the question of how resilience has been achieved in the historical space of Iranian bazaars? and how has the resilience of the Amir complex in the historical bazzar of Tabriz come about in light of the changes in recent years?