پروبلماتيك شدن اخلاق در سينماي ايران؛ گذار از عالم متن به سپهرِ اجتماعي مطالعه‌ي موردي فيلم «جدايي نادر از سيمين»

در اين پژوهش با تأكيد بر اهميت حوزه‌ي سينما در شناخت جامعه تلاش شده تا فيلم «جدايي نادر از سيمين» با روش تفسيري و از منظر ايماژ دين و اخلاق مورد توصيف، خوانش و واكاوي قرار گيرد. نتايج اين مطالعه نشان مي‌دهد اخلاق منتسب به شخصيت‌هايي همچون نادر، سيمين و ترمه بيشتر از نوع اخلاق پيامدگرايانه است گرچه در دقايقي از فيلم رگه‌هايي از اخلاق وظيفه‌گرا و فضيلت‌مندانه نيز از آنان قابل‌مشاهده و تأويل است؛ اما اخلاق منتسب به شخصيت راضيه به‌عنوان نماينده‌ي طبقه‌ي فرودست بيشتر از نوع وظيفه‌گرا، غيرسودنگرانه و شريعت‌محور است. اين موقعيت همچنين براي شخصيت‌ها سويه‌ و پيامد تراژيك خواهد داشت و اين امر براي آنان موجب رنج، تشويش، اضطراب و انزواي هستي‌شناسانه‌ي غريبي شده است. در جهان متن مسئله‌مندي اخلاق ناظر بر قطبيت سازي نيست بلكه ناظر بر امكان يا امتناع اخلاقي زيستن و حتي پرسش از چيستي امر اخلاقي است. در انتها نيز با استفاده از نظريه ماترياليسم فرهنگي اين مسئله مورد اهتمام قرارگرفته كه متون فرهنگي مانند جدايي نادر از سيمين چگونه ممكن مي‌شوند. در اينجا به رابطه‌ي پيچيده‌ي امر سياسي، اقتصادي و فرهنگي در دوران توليد فيلم و گفتمان عدالت و ارزش‌مدار دولت نهم و دهم پرداخته‌شده و اين امر تشريح گرديده كه فيلم واجد مواضع هژمونيك و ضد هژمونيك و مقاومت‌هاي متني با محوريت اقطابي مانند سبك زندگي سنتي مدرن، هويت ملي در برابر هويت سلامي، تنازعات طبقاتي بوده كه در آن سوژه‌ي زن با نظام قدرت چالش داشته و تقابل مهاجرت يا ماندن در ذهنيت سوژه جدي و اساسي است.