موسيقي عرفاني: گسترۀ معنايي و مصاديق در متون سنتي

موسيقيِ عرفاني اصطلاحي است كه مي‌تواند طيف گسترده‌اي از معنا را دربر بگيرد و در طول تاريخ پس از اسلام، مصاديق بسياري از موسيقي به وصف عرفاني متصف شده‌اند و برخي از آن‌ها تا امروز موجودند. اين تحقيق برآن است معنيِ موسيقي عرفاني را نه از طريق واكاوي معاني لغوي يا ريشه‌شناسي، بلكه از طريق معناداريِ آن در زيست جهان فرهنگي و پيدا كردن مصاديق اين اصطلاح بيابد و سپس افق معنايي موسيقي عرفاني را به‌جاي تك‌معناي آن بنشاند. در اين راستا گسترۀ معاني اصطلاحات موسيقي، عرفان و بعد نحوۀ ارتباط موسيقي و عرفان در متون سنتي بررسي شده و در چهار قسم طبقه‌بندي مي‌شود. اول ارتباط موسيقي و هستي، دوم ارتباط باطني موسيقي با جنبه‌هاي باطني فرهنگي، سوم موسيقي با تأثير عرفاني و انواع آن در ادبيات عرفاني و چهارم موسيقي به‌عنوان آداب تصوف. درمجموع بيست‌ويك مصداق براي موسيقي عرفاني با شرحي مختصر ذكر مي‌شود. اين مصاديق كه هريك خود نمونه‌هاي ديگري را نمايندگي مي‌كنند، طيفي را تشكيل مي‌دهند كه افق معناي اصطلاح موسيقي عرفاني در فرهنگ ايراني-اسلامي در آن قابل مشاهده خواهد بود.

“Mystical Music” is a term that can include a wide range of meanings and many examples of music were defined as mystical in the Islamic period of Iran’s history and some still live on. This research is to define mystical music based on its significance in culture and its examples, rather than via studying semantics or the etymology of the words. This study will then introduce the semantic horizon of mystical music instead of one single sense of the term. To do so, first, the significance spectrum of the terms music and mysticism is studied, and then examples are sorted into four categories: the relationship between music and mystical ontology, the relationship of music and intrinsic aspects of culture, music with a mystical influence and its different types in mystical literature, and music in Sufists rituals. In general, twenty-one examples of mystical music will be briefly introduced. Each of these examples represents other instances, making up the spectrum across which the horizon of the meaning of mystical music is displayed.