تحليل كاركردهاي تركيب‌هاي زباني بيدل دهلوي در تزيين صورت كلام از منظر سبك‌شناسي

بيدل دهلوي يكي از قله‌هاي ادب پارسي در دوره سبك هندي است. بيشتر توجّه پژوهشگران سبك هندي، به مضمون‌آفريني، نكته سنجي و تصويرگري شاعران است. ليكن توجه به هنرهاي زباني اين شاعران كمتر بوده است. در اين مقاله، تلاش بر آن است كه به هنر تركيب‌سازي بيدل و كاركردهاي اين هنر زباني پرداخته شود. هنر تركيب‌سازي، با توجه به قابليّت زبان فارسي از آغاز شعر پارسي در ميان شاعران جريان داشته امّا در دوره سبك هندي نمودي برجسته‌تر به خود گرفته است. اكثر تركيبات موجود در شعر بيدل، برساخته قلم خود اوست و نمونه‌هاي كمتري از‌ آن ‌را مي‌توان حتّي در ميان شاعران تركيب‌ساز معاصرش يافت. كاربرد فراوان تركيبات در شعر بيدل مقاصد متعددي دارد؛ تازه و پويا كردن كلام، برجسته‌سازي صورت سخن، مهارت در گزينش واژگان و اظهار فضل، آرايش و زينت بخشيدن به اشعار و آهنگين و گوشنواز كردن كلام، از جمله آنهاست. الگوهاي تركيب‌سازي بيدل در اين مقاله عبارتند از: تركيبات وندي، تركيبات شبه‌ونددار، صفات فاعلي مركّب، صفات مركّب و تركيبات مصدري. چينش تركيبات زباني در محور افقي و عمودي ابيات با نظم و دقّت خاصي صورت مي‌گيرد تا صورت‌گرايي شاعر بيشتر نمود پيدا كند. تجلّي تركيبات اشتقاقي فراوان در شعر بيدل علاوه بر بليغ ساختن صورت كلام او، موجب ايجاد تشخّص سبكي براي سخن او نيز شده است.