مرصاد العباد؛ كهنه‌گرايي در زبان و شعريّت در آهنگ

كتاب مرصاد ‌العباد، از متون تعليمي عرفاني بوده و نجم رازي در اين اثر، نثري شيوا و رسا دارد. مولّف تلاش كرده است تا اصول تعاليم صوفيّه را به زباني ساده و آهنگين بيان كند و سبك بياني خاص خود را دارد؛ در اين اثر، ويژگي‌هاي نثر مُرسل و نثر فنّي به هم آميخته است و نويسنده، از لحاظ زباني، متأثّر از زبانِ سبك نثر مُرسل است و زباني كهنه‎گرا دارد. در كنار اين، او از آهنگ و موسيقي كه كاركردي شعري poetic function  دارد، بسيار استفاده كرده و از اين لحاظ نثر خود را به نثر فنّي نزديك كرده است. مقالۀ حاضر به بررسي ويژگي‌هاي زباني و موسيقيايي مرصاد ‌العباد مي‌پردازد و تلاش بر آن است تا كهنه‌گرايي زباني مرصاد العباد و كيفيّت موسيقيايي آن با تكيه بر تناسبات لفظي، سجع و جناس، مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد. كاربرد واژگان به شكل قديمي، استفاده از واژگاني كه در دورۀ مؤلّف كاربرد نداشته، كاربردهاي دستوري كهنه همچون: افعال پيشوندي، استعمال جزء پيشين «ب» (باء تأكيد) در افعال ساده (مثبت و منفي)، استفاده از ياء شرطي و... كهنه‌گرايي زباني نويسنده را نشان مي‌دهند. كاربرد انواع سجع و جناس نيز توجّه نويسنده به تناسبات لفظي و موسيقيايي را در اين اثر مي‌نماياند. كاربرد گستردۀ سجع متوازي، تلاش مؤلّف براي خلق زباني آهنگين در اين اثر را تصديق مي‌كند. روش پژوهش حاضر، تحليليتوصيفي است و نتيجۀ پژوهش نشان از آن دارد كه زبان اين كتاب، زباني كهنه‌گراست و سجع و موسيقي و جناس و انواع تناسبات لفظي در اين كتاب، پُر كاربرد بوده و از اصلي‌ترين ويژگي‌هاي ادبي اين اثر است.