بررسي هاي باستان شناسي بخش مركزي و مزايجان شهرستان بوانات

Archaeological Survey at Markazi and Mazayjan District in Bavanat County

حوضۀ رودخانۀ بوانات در شمال‌شرق حوزۀ فرهنگي فارس واقع شده است؛ اين منطقه به‌واسطۀ شرايط زيست‌محيطي مناسب از‌جمله آب دائم و زمين‌هاي مستعد كشاورزي، از گذشته داراي قابليت‌هاي فراوان براي زندگي اجتماعات انساني بوده است. اين پژوهش بر پايه پرسش‌هايي مربوط به شناخت استقرارهاي دوره‌هاي مختلف اين حوضه، گونه‌شناسي آثار، عوامل تأثيرگذار بر شكل‌گيري استقرارها و برهمكنش‌هاي فرهنگي با مناطق هم‌جوار انجام شده است و قصد بر آن دارد تا چشم‌اندازي فرهنگي از استقرارهاي انساني گذشته اين حوضه ارائه نمايد. بررسي ميداني اين حوضه در سال 1394 ه‍.ش. به‌صورت پيمايشي انجام گرفت كه در نتيجه منجر به شناسايي 200 اثر شد كه براساس مواد فرهنگي سطحي از دورۀ نوسنگي تا قرون متأخر اسلامي قابل تاريخ‌گذاري هستند؛ در اين‌بين با توجه به‌دست آمدن مواد فرهنگي شاخص، مانند سفال و يا كتيبه از برخي محوطه و بناها تاريخ‌گذاري دقيق صورت گرفت؛ اما در برخي از آثار مانند آسياب‌ و يا نقوش صخره‌اي تنها به اسلامي بودن ‌آن‌ها اشاره شده است؛ هرچند برخي از محوطه‌ها داراي چند دورۀ فرهنگي هستند. طي بررسي‌هاي صورت گرفته مشخص گرديد قديمي‌ترين استقرار مربوط به نيمۀ دوم هزارۀ هفتم پيش‌ازميلاد و هم‌زمان با دورۀ موشكي در فارس است؛ پس از آن از دوره‌هاي جري و شمس‌آباد استقراري‌ شناسايي نشد. مجدداً از دورۀ باكون تا بانش شاهد استقرارهايي در اين حوضه هستيم. به‌نظر مي‌رسد تغييرات اقليمي، يكي از دلايل اصلي شكل‌گيري استقرار دورۀ نوسنگي و هم‌چنين متروك‌شدن اين حوضه در نيمۀ دوم هزارۀ چهارم پيش‌ازميلاد است. از دورۀ هخامنشي تا به امروز استقرارهاي مختلفي در اين منطقه شناسايي شده است كه سه عامل رودخانه، زمين‌هاي حاصلخيز و شيب عوامل تأثيرگذار در شكل‌گيري استقرارها بوده‌اند. اين آثار را به‌لحاظ ماهيت و ريخت‌شناسي كلي مي‌توان به تپه‌ و محوطه‌، ماندگاه‌ها، بنا، قلعه، پل‌ها، گورستان‌(قبور سنگي دوران تاريخي و قبور دوران اسلامي)، معادن و محوطه‌هاي سرباره، آسياب‌ و نقوش صخره‌اي تقسيم كرد. با توجه به شواهد موجود، ازجمله: موقعيت مكاني، وسعت، ميزان و تراكم آثار سطحي، مي‌توان اين آثار را به استقرارهاي دائم و فصلي نسبت داد.

Regarding the Bavanat region, lack of systematic archeological studies results in a lack of knowledge about the cultural evolution of this area during different cultural periods, from the prehistory up to the present time; it is therefore considered necessary to conduct archeological surveys in order to identify and introduce the sites from different cultural periods. Note that although certain visits have been made previously with the aim to register archaeological sites in the area, their results do not present any valuable information about their cultural situation. Therefore, the present survey managed to study and register all cultural sites in the area through field surveys. We hope that these results will pave the way for further complementary studies in order to gain more precise knowledge about the different cultural periods in Bavanat. The first season of the survey was conducted in April and May 2015. Archeological research was carried out in a survey and intensive way to identify all sites and relics that reflect the activities of past human societies in the region. During the conducted researches, 200 sites that dated from the Neolithic Period to the late Islamic era were registered. These sites include hills and ancient sites, historical castles, historical places of worship, mosque, bridge, cemetery, mill, petroglyph, ancient mines, and slag site.