واكاوي معماري پيش ازتاريخ در شمال شرق فلات ايران با تمركز بر تحولات معماري بخش هاي مسكوني-آئيني تپه حصار دامغان

Analysis of Prehistoric Architecture in the Northeast of the Iranian Plateau: A Study of Architectural Developments in the Residential-ritual Sections of Damghan’s Tepe Hissar

تپه حصار دامغان، يك محوطۀ مهم داراي آثار معماري در بخش‌هاي مسكوني-آئيني از دوران مس‌وسنگ و مفرغ (4500-1500 پ.م.) است كه با نقشه‌هاي دقيق به‌دست «اشميت» و «دايسون» كاوش شده است. هدف اين پژوهش، واكاوي معماري اين تپه در لايه‌هاي مختلف است و پرسش‌هاي اصلي پيرامون شناسايي ويژگي‌هاي مشابه و متمايز بقاياي معماري در ارتباط با ساير يافته‌ها و اشياء متأثر از تغييرات مختلف فرهنگي طرح مي‌شود. بدين‌ترتيب فرض مي‌شود كه ويژگي‌هاي معماري هم‌چون اشياء و سفال بيانگر تحولات فرهنگي و صنعتگري تپه حصار است. روش تحقيق، تك‌نگاري است و با واكاوي متون و نقشه‌هاي مبتني‌بر مطالعات كتابخانه‌اي آغاز مي‌شود و با برداشت و تحليل آثار برجاي مانده در روي زمين، به‌ويژه لايۀ IIIB تكميل مي‌شود. براساس كاوش‌ها در نيمۀ دوم هزارۀ چهارم پيش‌ازميلاد، حصار، يك محوطۀ مهم براي پردازش سنگ و توليد آلياژهاي مس بوده است. سفال حصار نيز متأثر از غرب ايران چرخساز با نقوش حيواني در دورۀ IA و متأثر از شمال‌شرق ايران خاكستري ساده در دورۀ II بوده است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه معماري حصار نيز همراه با اين تغييرات متحول شده است. در مصالح از خشت قالب‌زده به‌جاي گِل و چينه استفاده شده است (دورۀ II و III). در جزئيات ديوار پشت‌بنددار يكي از مهم‌ترين شاخصه‌هاي ساختاري دورۀ II بوده است كه در دورۀ III شكل برج گرفته است. در اين دوره براي ساختماني آئيني يا تشريفاتي طاقچه‌هاي تزئيني پديدار شده است. در بخش‌هاي بنا فعاليت هر اتاق به‌خصوص ساختمان سوختۀ IIIB از هم تفكيك شده است. در سازماندهي فضايي هر خانه در حصار II و III اتاق بزرگي (حدود 4 در 5 متر) با اجاق مربع‌شكل در ميانۀ آن وجود دارد كه داراي هندسۀ راست‌گوشه است و پشت‌بند دارد و به فعاليتي مرتبط با آتش و شايد فلزكاري در قلب خانه اختصاص داده شده است. نكتۀ قابل‌توجه ثابت ماندن جهت‌گيري كلي بافت لايه‌هاي مختلف به شكل شمال‌غربي-جنوب‌شرقي است كه به‌نظر متأثر از جهت بادهاي غالب منطقه است.

Tape Hissar in Damghan is an important site with architectural remains of residential-ritual parts belonging to Chalcolithic and Bronze Age (4500-1500 BC), which has been excavated with detailed maps by Schmidt (1937) and Dyson (1989) and others. The purpose of this study is to analyze the architecture of this site in different layers and the main questions are about identifying similar and distinctive features of architectural remains in relation to other findings affected by different cultural changes. The research method is monograph and begins with the analysis of texts and maps based on library studies and is completed by collecting and analyzing the artifacts left on the ground, especially layer IIIB. According to excavations, in the second half of the fourth millennium BC, Hissar was an important site for stone processing and production of copper. Hissar I pottery was also influenced from the west, and Hissar II from the northeast of Iran. The architecture of Hissar has changed along with cultural changes. Materials such as molded clay is used instead of Chine (periods II and III). Details such as the buttress is one of the most important structural features of the II period, which is changed into tower in Hissar III. During this period, decorative niches appeared for ritual or ceremonial buildings. The activity of each room, especially the burned building of IIIB, is separated. In the spatial organization of each house in Hissar II and III, there is a large room (about 4 by 5 meters) with a square heart in the middle, which has a right-angled geometry protected by buttress, and is linked with fire-related activities and perhaps metalworking. It is noteworthy that the general orientation of buildings in different layers remains constant in the form of northwest-southeast, which seems to correspond to the direction of the prevailing winds in the region.