مطالعه تركيبات شيميايي سفال هاي اسگرافياتو: مطالعه موردي محوطه شاهكوه الموت

Study of Chemical Compounds of Sgraffito Ware: A Case Study of Shahkuh Site at Alamut

در كاوش محوطۀ شاهكوه سفال‌هاي اسگرافياتو به تعداد زياد به‌همراه كورۀ پخت سفال به‌دست آمد؛ نمونه سفال‌هاي اسگرافياتو از محوطه‌هايي هم‌چون لمبسر و قلعۀ الموت نيز يافت شد. شباهت‌هاي ظاهري هم‌چون رنگ خميره، فرم ظروف، آميزه و ضخامت قطعات سفال سادۀ درون كوره با سفال‌هاي اسگرافياتو موجب شد تا احتمال داده شود سفال‌هاي اسگرافياتو نيز در اين محوطه تهيه مي‌شدند. در اين پژوهش درمجموع 26 قطعه سفال اسگرافياتو و ساده از 2 محوطۀ شاخص منطقۀ الموت جهت مقايسۀ تركيبات خميرۀ سفال‌ها انتخاب شد. اهداف پژوهش عبارتنداز: شناسايي تركيب شيميايي سفال‌هاي هر محوطه؛ دومين هدف درك تفاوت‌ها يا شباهت‌هاي تركيبات هر محوطه و تلاش براي ارزيابي احتمال توليد سفال‌هاي اسگرافياتو منطقۀ الموت در شاهكوه است. پرسش‌هاي اين پژوهش عبارتنداز: تركيبات شيميايي سفال‌هاي اين محوطه‌ها تا چه حد مشابه يا متمايز هستند و چند گروه متمايز براساس تركيبات شيميايي قابل شناسايي خواهد بود؟ چه‌ميزان از نمونه‌هاي اسگرافياتو با نمونه‌هاي بدون‌لعاب هم‌گروه خواهند بود و ارتباط بين گروه‌ها را براساس بستر باستان‌شناسي-تاريخي چگونه مي‌توان تبيين كرد؟ نمونه‌هاي اين پژوهش به كمك دستگاه PIXE در سازمان انرژي اتمي آزمايش شد و از نرم‌افزار GUPIX براي تجزيه و تحليل طيف‌ها استفاده شد. درمجموع 29 تركيب در نمونه‌ها ثبت شد. نتايج با نرم‌افزار SPSS, Dplot مطالعه شد. با نسبت‌گيري بين مقادير تركيبات شيميايي سفال‌ها سه گروه متمايز شناسايي شد. سفال‌هاي داخل كوره در گروه نخست، سفال‌هاي سطحي شاهكوه (جديدترين دورۀ استقرار محوطه) در گروه دوم و سفال‌هاي لمبسر در گروه سوم قرار گرفتند. نمونه‌هاي O38 بين گروه دوم و سوم مشترك بود. براساس اين نتايج مشخص شد منبع خاك سفال‌هاي بدون‌لعاب داخل كورۀ شاهكوه متمايز از سفال‌هاي اسگرفياتو است و در نتيجه احتمالاً محل ساخت سفال‌هاي اسگرافياتو در محوطۀ شاهكوه نبوده است. نكتۀ دوم تفاوت گروه دوم و سوم به‌دليل تغيير در منبع و كارگاه سفالگري در گذر زمان از دورۀ اول اسماعيليه (پيش از حملۀ مغول به منطقه) و دورۀ دوم اسماعيليه (پس از حملۀ مغول) است كه احتمالاً ناشي از پيامدهاي اين حملات است.

During archaeological excavations on Shahkuh site, large number of Sgraffito ware recovered. In Alamut, this type of Sgraffito ware has been obtained from Hassan-e Sabbāh Fortress, Shahkuh, and Lambesar Castle. Sgraffitos of Shahkuh are similar to other synchronous sites of Alamut region in paste, shape, thickness and inclusion. Because of similarity between potsherds of sites, probably a single source was considered the reason for this similarity. In this study, a total of 26 pieces of Sgrafito and plain pottery were selected from 2 known sites Alamut region. first aim of the research is to identify the chemical composition of the pottery of each site; The second is to understand the differences or similarities of the compositions of each site and then try to assess the possibility of producing Sgrafiato pottery of Alamut region in Shahkuh’s Kiln. After this stage it will be possible to gain an answer to these questions: The chemical compositions of the pottery of these sites are similar or different? and how many distinct groups can be identified based on the chemical composition? How many of the sgrafiato specimens will be grouped with the unglazed specimens, and how can the relationship between the groups be explained on the basis of the archaeological-historical context? The samples of this research were analyzed by PIXE. The results were studied with SPSS and Dplot software. Three different groups recognized. First group consist of kiln sample (unglazed), second group consisted of Sgrafito samples of Shahkuh. Third group consisted of Lambsar Sgrafitos. samples of O38 was common between 1 & 2 groups. Based on these results, it was determined that the soil source of unglazed pottery inside Shahkooh kiln is different from Sgrafito potsherds. The second point is the difference between the second and third groups due to changes in the source and pottery workshop over time.