پديد آورندگان :
افضلي، زينب دانشگاه تهران - دانشكدۀ ادبيات و علوم انساني - گروه باستان شناسي، تهران , خان مرادي، مژگان دانشگاه تهران - دانشكدۀ ادبيات و علوم انساني - گروه باستان شناسي، تهران , كريميان، حسن دانشگاه تهران - دانشكدۀ ادبيات و علوم انساني - گروه باستان شناسي، تهران
كليدواژه :
سلادن , گونه شناسي , سيرجان , چين , دوران اسلامي
چكيده فارسي :
سلادن يكي از گونه‌هاي سفالي ارزشمند دوران اسلامي است كه از قرن سوم تا قرن يازدهم هجري‌قمري از چين به ايران وارد شد و به‌دليل استقبال از آن، از قرن 8 ه.ق. به‌بعد در مراكزي همانند كرمان، سلطانيه و اصفهان توليد مي‌شده است. اين گونۀ سفالي طي كاوش‌ها و بررسي‌هاي باستان‌شناختي از محوطه‌هايي واقع‌در كرانه‌ها و سواحل خليج‌فارس و حتي مناطق داخلي فلات ايران به‌دست آمده است. دشت سيرجان در جنوب‌شرقي ايران، ازجمله مناطقي است كه طي بررسي سطحي باستان‌شناختي در سال 1397، سلادن‌هاي متنوعي از سطح محوطه‌هاي آن جمع‌آوري شد. پرسش‌هاي مطرح در اين پژوهش عبارتنداز: ويژگي‌هاي فني سلادن‌هاي مكشوف از دشت سيرجان چيست؟ اين گونۀ سفالي به كدام دوره يا دوران اسلامي تعلق دارند؟ همۀ سلادن‌ها وارداتي از چين هستند يا مي‌توان نشانه‌هايي از وجود توليد محلي در آن‌ها يافت؟ كدام‌يك از گونه‌هاي سلادن در اين مجموعه قابل شناسايي است؟ هدف از اين پژوهش معرفي و بررسي سلادن‌هاي مكشوفه از دشت سيرجان به‌لحاظ گاهنگاري و گونه‌شناسي (نوع و تكنيك تزئين، تكنيك و كيفيت ساخت، فرم ظروف، خميره و آميزه) است. پژوهش به‌صورت ميداني و كتابخانه‌اي و با رويكرد توصيفي-تحليلي و تطبيقي به انجام رسيد. نتايج حاصل از مطالعه و مقايسۀ تطبيقي مجموعۀ موردمطالعه نشان‌داد كه سلادن‌هاي موضوع تحقيق را مي‌توان به‌لحاظ گونه‌شناسي در شش‌گونه: يوئه، لانگ‌چوآن، دوسون، مارتابان، جينگ‌دژن و گوانگ‌دونگ دسته‌بندي نمود؛ هم‌چنين مشخص گرديد كه اين اشياء در بازۀ زماني قرن سوم هجري‌قمري تا دورۀ صفوي از كشور چين و به احتمال زياد ازطريق سواحل جنوبي خليج‌فارس به اين منطقه وارد شده است. از تعداد 108 قطعه سلادن مورد پژوهش، دو قطعه متعلق به دورۀ صفوي بوده و توليد محلي هستند؛ هم‌چنين سلادن‌هاي موردمطالعه با سلادن‌هاي به‌دست آمده از محوطه‌هاي مهروبان، شهر حريرۀ كيش، منطقۀ هرموز قديم، شهر كهن جيرفت، بافت تاريخي يزد، بندر بتانه (نجيرم)، فيروزآباد فارس، عسكرمكرم، مجموعه سفال‌هاي ويليامسون، جلفار و رأس‌الخيمه كاملاً قابل مقايسه هستند.
چكيده لاتين :
Celadon is a valuable type of pottery from the Islamic period that was imported from China to Iran in the 3-11 century AH, and due to its popularity, it was produced in centers such as Kerman since the 8th century AH. Celadon has been found during archaeological excavations and survey in the Persian Gulf coasts and even inland regions in Iran. Sirjan Plain in southeastern Iran is one of the areas from which a variety of celadon was obtained during surface survey in 2018. In response to questions about technical specifications, temporal distribution, and imported or locally made nature of celadon obtained from Sirjan Plain, the authors have examined samples from Shahre Qhadem e Sirjan, Qaleh Sang, and Bagh Bamid sites. The study objective was typology, chronology, and determination of the form, type, and techniques used in making and decorating these wares. The study method included fieldwork and secondary research with a descriptive–analytical approach. The comparative results of the study showed that the celadon under study can be classified into six types including Yue, Longquan, Dusun, Martaban, Jingdezhen and Guangdong. According to research findings, these objects were imported from China, most likely via southern coasts of the Persian Gulf, from the third century AH until the Safavid period. Only two percent of the celadons, i.e. those from to the Safavid period excavated in Bagh Bamid site, were locally produced, most likely in Kerman. These samples are comparable to celadons obtained from sites such as Mahroban, Harireh in Kish, Old Hormuz region, Shahr e Kohan in Jiroft, Yazd, Bataneh Port, Askar Mukram, Williamson pottery collection, Julfar and Ras al-Khaimah.
