شاخصه هاي جفت سازي ابنيه در محور خيابان هرات (بررسي تطبيقي نمونه هاي جفت سازي در خيابان هرات و مجموعه هاي معماري ماوراءالنهر در دورۀ تيموري)

Building Pairing Features on Herat Street Axis (Comparative Study of Pairing Samples on Herat Street and Transoxiana Architecture Collections in Timurid Era)

جفت‌سازي دو بنا در مقابل يكديگر و اهميت به تزئينات سردرهاي ورودي، يكي از ويژگي‌هاي معماري عصر تيموري است. اين اهميت به پيش‌خان‌هاي مزيّن و جفت‌سازي ‌آن‌ها در مجموعه‌هاي معماري در منطقۀ ماوراء‌النهر در دو شهر سمرقند و سبز بسيار تكرار شده است. در مقابل اما، در شهر هرات كه سومين پايتخت تيموريان محسوب مي‌شده، به‌دليل تخريب‌هاي متعدد، كمترين شواهد فيزيكي از آثار معماري اين‌چنيني برجاي مانده است و بايد اشاره كرد كه محور خيابان در هرات، كه كانون ساخت‌و‌ساز در اين شهر محسوب مي‌شده از اين قاعده مستثني نيست؛ با اين‌كه در اسناد تاريخي به نمونه‌هاي جفت‌سازي در اين محور اشاره شده، اما به‌سختي مي‌توان طرح ملموسي از ويژگي‌هاي آن در محور خيابان هرات ارائه داد. در اين مقاله، ضمن بررسي ويژگي‌هاي جفت‌سازي در نمونه‌هاي مهم معماري تيموري در منطقۀ ماوراءالنهر، شاخصه‌هاي ‌آن‌ها را در دو دستۀ «مجموعه‌هاي شهري» و «مجموعه‌محورهاي مزاري» دسته‌بندي نموده و سپس با تحليل منابع و اسناد تاريخي، ويژگي‌هاي جفت‌سازي‌ها در ابنيۀ خيابان هرات مشخص و با نمونه‌هاي مشابه در ماوراءالنهر مقايسه شده است. اطلاعات اين مقاله با روش‌هاي كتابخانه‌اي، مشاهده بصري و مقايسۀ يافته‌هاي حاصله، گردآوري شده و پژوهش با روش تطبيقي-تحليلي صورت گرفته است. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد كه خيابان هرات در دستۀ مجموعه‌محورهاي مزاري در معماري تيموري جاي مي‌گيرد، اما در مقايسه با شاخصه‌هاي مجموعه‌محور‌هاي مزاري پيش از خود در اين دوره حائز ويژگي‌هاي منحصربه‌فردي است. در اين محور، برخلاف محور‌هاي پيشين، كاربري‌هاي متنوعي علاوه‌بر مقابر قرار داد كه سبب مي‌شود تا اين محور را به‌عنوان يك طرح جامع شهري كه به مرور زمان شكل‌گرفته محسوب داريم. اين مجموعه، تنها محور مزاري است كه در آن چندين زيرمجموعۀ‌ شهري جاي گرفته‌اند. در اين مجموعه‌هاي ‌شهري در خيابان هرات، جفت‌سازي‌ها برخلاف مجموعه‌هاي شهري سمرقند به‌صورت محوري و نه ميداني طراحي شده است.

The paired form of the two buildings against each other and the importance of decorating the entrances was a prominent feature of Timurid architecture. This importance to decorated entrances and pairing them in the architectural complexes of the Transoxiana area has been repeated over and over, especially in two cities of “Samarkand” and “Sabz”. By contrast, in the city of Herat, the third capital of the Timurids, due to numerous demolitions, there is little physical documents of architectural works. Although historical documents cited examples of construction on paired form on this axis, it is difficult to draw a clear outline of its features on the Khyaban-e Herat axis. In this paper, while examining the pairing characteristics in important examples of Timurid architecture in the Transoxiana region, and then, by analyzing historical sources and documents, the pairing characteristics of the Khyaban-e Herat buildings are identified and compared with similar ones in Transoxiana. The information of this article has been collected by library methods, visual observation and comparison of the findings and the research have been done by the comparative-analytical method. The results of this study show that Khyaban-e Herat falls into the category of burial axis in the Timurid architecture collection, but in compared with the features of the pre-existing burial axial set in this period, it has unique characteristics. The results of this study show that Khyaban-e Herat falls into the category of burial axis in the Timurid architecture collection, but in compared with the features of the pre-existing burial axial set in this period, it has unique characteristics. Except for the tomb, there was various other function in Khyaban-Herat, besides, several city complexes had been operating along the Khyaban axis. Pairing buildings along this axis was mainly done on both sides of the road, not around an enclosure. That is these cases that make Khyaban-e Herat an urban community plan that was gradually being formed.