تاثير الگوي فضايي خانه هاي تاريخي دوره قاجاريه شهر اردبيل در شكل گيري كالبدي حسينيه مجتهد

Influence of The Spatial Pattern of Historical Houses on the Physical Formation of Hoseiniyeh Mojtahed at the Qajar Era of Ardabil

عصر قاجار از مهم‌ترين دوران شكوفايي تعزيه و توجه به احداث ابنيۀ آييني، مانند حسينيه و تكايا در ايران است. شهر اردبيل از ديرباز به‌عنوان مهد تشيّع موردتوجه بوده است و به‌لحاظ آييني از مراكز مهم ايران به‌شمار مي‌رفت. در اين پژوهش به شناخت و بررسي كالبد معماري حسينيۀ مجتهد كه جزو مهم ترين حسينيه‌هاي ايران به‌لحاظ معماري، قدمت و وسعت ساخت است و قديمي‌ترين حسينيۀ شمال‌غرب كشور و هم‌چنين اولين و منسجم‌ترين حسينيۀ طراحي شدۀ اردبيل محسوب مي‌شود؛ به‌عنوان بناي آييني ارزشمند دورۀ قاجار پرداخته مي‌شود. در كنار نقش حسينيه‌ها در تعزيه، خانه‌ها نيز از ابتدا متأثر از مذهب و مراسم‌هاي آييني بوده‌اند. در پژوهش حاضر علاوه‌بر حسينيه، به بررسي الگو‌هاي فضايي تعدادي از خانه‌هاي قاجار اردبيل كه در شكل‌گيري كالبدي حسينيۀ مجتهد تأثير گذار بوده‌اند، پرداخته مي‌شود. هدف از بررسي مقايسه‌اي كالبدي حسينيۀ مجتهد و خانه‌هاي اردبيل، دستيابي به پاسخ اين پرسش‌هاست كه، الگوي فضايي و معماري خانه‌ها چه تأثيري برروي الگوي حسينيۀ مجتهد در دورۀ قاجار در شهر اردبيل داشته است؟ (و) چه شباهت‌هايي از بُعد فضا و كالبد معماري حسينيۀ مجتهد و خانه‌هاي تاريخي شهر اردبيل وجود دارد؟ پژوهش حاضر از نوع كيفي و به روش تحليلي-توصيفي است. پس از مطالعات ميداني و بررسي مدارك و جمع‌آوري اطلاعات از حسينيۀ مجتهد و خانه‌هاي تاريخي، با معرفي و بررسي ويژگي‌هاي هر يك از بناها و مقايسۀ تعدادي از شاخص‌هاي مهم، نقش عوامل تأثيرگذار بر شكل‌گيري كالبدي حسينيه و خانه‌ها مشخص گرديد و در نتيجه معين شد كه الگوي معماري حسينيۀ مجتهد تأثيرپذيرفته از الگوي فضايي خانه‌هاي تاريخي شهر اردبيل است و اين حسينيه به تأسي از معماري متداول دورۀ قاجاريه بنا شده و چارچوب‌هاي معماري دورۀ قاجار بر آن حاكم است.

The Qajar Era is one of the most important periods of Ta’ziyah flourishing and attention has been paid to the construction of religious buildings such as Hoseiniyeh and Takaya in Iran. Ardabil has long been regarded as the origin of Shia and was considered as one of the major centers of ritual and religious activity in Iran. This study aims to identify and study the architecture of Hoseiniyeh Mojtahed, which is one of the most important Hoseiniyehs in Iran in terms of architecture, antiquity and extent of construction and is the oldest north-west Hoseiniyeh of the country as well as the first and most designed Hoseiniyeh in Ardabil city. Along with the role of the Hoseiniyehs in the Ta’ziyah, the houses have also been influenced by religion and rituals from the beginning. In addition to Hoseiniyeh, this study examines the spatial patterns of a number of historical Qajar houses in Ardabil that have been influential in the physical formation of Hoseiniyeh Mojtahed. The purpose of physical comparative study of Hoseiniyeh Mojtahed and historical houses of Ardabil is to answer the following questions: “How has the spatial and architectural pattern of houses affected the Hoseiniyeh Mojtahed model during Qajar era in Ardabil?” an‎d “What are the similarities between the architectural aspect of Hoseiniyeh Mojtahed and the historic houses of Ardabil?” This research is a qualitative and analytical-descriptive one. After field studies and reviewing the documents and gathering information from Hoseiniyeh Mojtahed and historical houses, the role of influential factors on the physical formation of Hoseiniyeh and houses was determined by introducing and examining the characteristics of each building and comparing a number of important indicators. an‎d it was determined that the architectural style of Hosseiniyeh Mojtahed is influenced by the spatial pattern of historical houses in Ardabil and it was built based on the common architecture and architectural frameworks of the Qajar period.