تأملي در انگارۀ عدم ربا در معدودات

A Reflection on the Idea of no Usury in the Ma'dūdāt

از پيچيده ترين مباحث اقتصاد اسلامي رباست كه پژوهشگران فقه و اقتصاد اسلامي مطالعات گسترده اي درباره آن انجام داده اند. جستار حاضر با روش توصيفي- تحليلي با بررسي ديدگاه و ادله فقيهان به شرايط تحقق رباي معاملي پرداخته است. مشهور فقيهان اماميه در تحقق آن، دو شرط را معتبر دانسته اند؛ نخست دو كالايي كه معامله مي شوند، همجنس و ديگر آنكه مكيل و موزون باشند، در نتيجه قايل به جريان ربا در معدودات نيستند. برخي نيز بر اين راي ادعاي اجماع كرده و تنها مخالف اين ديدگاه ابن جنيد، شيخ مفيد و سلار شمرده شده اند. عمده دليل عدم جريان ربا در معدودات، روايات هستند، ازاين رو پژوهش پيش رو به واكاوي روايات پرداخته و معتقد است ديدگاه مشهور دو اشكال اساسي دارد و بايد روايات را ناظر بر ديدگاه اهل تسنن دانست يا احتمال قوي تر اينكه با توجه به عبارات فقيهان متقدم، مصاديق ذكرشده در روايات، حكمت تحريم ربا و ديگر قراين، روايات در مقام مقابله مكيل و موزون با امور مشاهدي باشند، در نتيجه ديدگاه مخالف مشهور از خلال نقد و تحليل ادله اقوال تقويت شده است.

One of the most complicated topics in Islamic economics is usury about which wide studies have been done by researchers of jurisprudence and Islamic economics. Using a descriptive-analytical method, this research examines the views and arguments of the jurists about the conditions of occurrence of transactional usury. The popular opinion of Imamiyyah jurists have considered two conditions for its occurrence. First, the two goods traded are of the same kind; second, the two goods should be measurable in terms of weight. As a result, the popular view does not accept the occurrence of usury in the Ma'dūdāt. Some have claimed that there is a consensus on this view. The only opponents of this view are Ibn Junaid, Sheikh Mufīd and Sallār. The main reasons for no usury in Ma'dūdāt are narrations. Therefore, the present article analyzes the narrations and believes that the popular view has two main drawbacks and the narrations should be considered as observing the Sunni view. According to the views of the late jurists, it is more probable that the examples mentioned in the narrations are the reason of the prohibition of usury. Other narrations also deal with confrontation between scale and weighed and observational affairs. As a result, the dissenting viewpoint of popular opinion has been strengthened through the critique and analysis of the arguments of views.