بررسي معماري و آرايه‌هاي تزئيني گورخانه ميرحيدر در اسفندقه جيرفت كرمان، ايران

آرامگاه‌ها در معماري و فرهنگ ايران دوره اسلامي اهميت بسياري دارند. اين بناها با توجه به تناسب شكل و كاركرد خود نام‌هاي گوناگوني دارند، از جمله برج، گنبد، بقعه، مزار، امامزاده، قدمگاه، زيارتگاه، آرامگاه، مدفن، روضه و الفاظ مشابه كه ممكن است به ساختماني نهاده بر گور اشاره داشته باشد. در قديم براي گور واژه «نهفت» و واژه‌هايي مانند گورگاه و گورجاي نيز استفاده مي‌شد كه شامل فضايي سرپوشيده روي قبر بود. گورخانه ميرحيدر اسفندقه يكي از اين فضاهاست كه روي مقبره ميرحيدر از عارفان و بزرگان ايل مهني و از نوادگان ابوسعيد ابوالخير بنا شده است. اين بنا در روستاي دولت‌آباد اسفندقه از توابع شهرستان جيرفت قرار دارد و متعلق به دوره صفوي است. نقشه بنا از داخل چليپايي است كه در بالا به هشت ضلع و هشت طاق‌نما تبديل شده است و سپس گنبد مدور را روي آن ساخته‌اند. اين آرامگاه داراي تزئينات گچ‌بري، نقوش هندسي و اسليمي با نقش شاه‌عباسي به‌صورت نقاشي روي گچ است. سؤال اصلي اين است كه عناصر معماري و تزئيني گورخانه ميرحيدر چگونه است و از نظر ساختار فضايي و پلان به كدام بناهاي آرامگاهي شباهت دارد؟ هدف اين مقاله، بررسي ساختار معماري، عناصر تزئيني و هنري گورخانه ميرحيدر است. نتايج نشان مي‌دهد اين بنا از نظر پلان با بناهاي آرامگاهي مانند مقبره ملاحسن كاشي و آخوند كوهبناني، فارفان اصفهان، نسك و كشيت گلباف شباهت دارد. براي رسيدن به اين هدف، شناسايي، معرفي و تحليل معماري و جزئيات اين آرامگاه صورت گرفت. اطلاعات نيز به‌صورت ميداني و كتابخانه‌اي جمع‌آوري و تحليل داده‌ها براساس استدلال استقرايي انجام شد.

Shrines are important in architecture and Iran culture in Islamic era. These buildings have different names based on the shape and function. The most important of these names include tower, cupola, monument, shrine, Imam shrine, Step, tombstone, tombs, burial, mourning and similar terms refer to a building that is placed on a grave. In the past, for graves, terms such as “Nahoft” (cache), “goorgah” and “goorjay” (both meaning place of grave) were also used, which was and indoor place with the grave placed inside it. Monument of Mir Heidar Esfandagheh is one of these places that is made on Mir Heidar’s grave, one of the mystics and elders of the tribe Mehni and of Abu Said Abolkheir descendants. The building is in the village of Dolatabad Esfandagheh from Jiroft city district and it belongs to the Safavid period. From inside the building map is crossover which in the top becomes eight sides and eight arcades and then round dome built on it. The tomb has bed decorations, geometric and arabesque with the Shah Abbas painting. The main question is, what are the architectural and decorative elements of the grave, and are similar to which buildings in terms of spatial structure and plan? The purpose of this paper is to investigate the architectural structure, decorative and artistic elements of the graveyard. The results showed that this building in terms of plan is similar to the monumental monuments such as the tomb of Mulla Hassan Kashi and Akhund Kouhbanani, Farfan Isfahan, Nask and Keshit of Golbaf. This paper studied the art and structure of Mir Heidar tomb. To achieve this goal, the architecture and details of this tomb were identified, introduced and analyzed. Data collection was performed in the field and library and data analysis was conducted based on inductive reasoning.