تبيين تحولات ساختار كالبدي باروي شهر تاريخي يزد از آغاز تا دوره تيموري

عناصر سازنده ساختار كالبدي شهرها، با گذر زمان دچار دگرگوني مي‌شوند. يكي از اين عناصر مهم، ديوار دفاعي شهرها بوده كه متناسب با شرايط دوره‌هاي تاريخي تغيير كرده‌است. در كنار نقش امنيتي اين عنصر، تأثيري كه در شكل گسترش شهر داشته نيز حائز اهميت مي‌باشد. شهر يزد از جمله شهرهاي تاريخي ارزشمند كشور محسوب مي‌شود كه تا دوره تيموري، ديوار دفاعي، از جمله عوامل اصلي در شكل توسعه‌اش بوده‌است. امروزه بخش‌هايي از ديوار آل‌‌مظفر و تيموري و دروازه‌هاي مربوط به اين دوران‌ها در شهر وجود دارند؛ اما با وجود شواهد ميداني و اسناد كتبي، همچنان سؤالات بي‌پاسخي درباره ساختار كالبدي بارو، سير تكوين آن و جانمايي دروازه‌ها برجاي مانده‌است. از جمله اين سؤالات كه تاريخ شكل‌گيري و سير گسترش باروي شهر تاريخي يزد و همچنين جانمايي دروازه‌هاي شهر تاريخي و تغييرات مربوط به جايگاه آن‌ها در طول تاريخ چگونه بوده است؟ لذا مقاله حاضر با هدف تعمق در مدارك موجود و دستيابي به ساختار كالبدي باروي شهر از پيدايش تا دوره تيموريان و با روش تحقيق تفسيري تاريخي از طريق مطالعات كتابخانه‌اي و جمع‌آوري اسناد و متون تاريخي و معاصر و بكار بستن روش استدلال منطقي، نگارش شده‌است. فهم تغييرات شكل بارو در گذر زمان در دستيابي به دركي از چگونگي ساختار كالبدي شهرهاي تاريخي اهميت مي‌يابد. دستاورد مطالعه موجود، نشان‌دهنده است كه مكان دروازه مهريجرد از دوره آل‌كاكويه تا آل‌‌مظفر تغيير كرده‌است. همچنين مكان اوليه دروازه مهريجرد، باب كيا و دروازه كوشكنو براي گمانه‌زني‌هاي باستان‌شناسي، به دست آمده‌اند. از ديگر دستاوردها، گردآوري مهمترين اسناد تصويري و متون تاريخي مرتبط با موضوع تحقيق و ارائه تصويري روشن از فرايند تاريخي شكل‌گيري و گسترش باروي شهر تاريخي يزد است. نقشه‌هاي به دست آمده از سير تكوين باروي يزد در دوره‌هاي تاريخي نشان‌دهنده تأثير بسزاي اين عامل مصنوعي در ساختار كالبدي شهر و شكل توسعه آن مي‌باشد.

The elements that make the physical structure of cities are transformed over time. One of these important elements was the defensive wall of cities. It has changed depending on the circumstances of each historical period. In addition to the security role of this element, it is also very important to influence the expansion of the city. Yazd is one of the most valuable historical cities in the Iran; the defensive wall was one of the main factors in its development until the Timurid era. Today, there are parts of the walls and the gates belonging to the Mozaffarid and Timurid eras in the city; but despite the evidence and written documents, there are still unanswered questions about the development of the fortification and the closure of the gates. Other questions are, 1- what was the date of formation and development of the historic city of Yazd? 2- what has been the location of the gates of the historic city of Yazd and the changes related to their location throughout history? The present article aims to reflect the existing evidence, by studying library documents, surveying, and finally, analyzing the content of existing documents. Understanding changes in the shape of fortifications over time is important in gaining an understanding of the physical structure of historic cities. The achievement of the existing study indicates, the location of the Mehrijerd gate has changed from Kakuid to Mozaffarid era. Also, the initial location of the Mehrijerd gate, the gate of Bob Kia, and the Kushkeno gate were obtained for archaeological speculation. The maps from the development of fortification during historic periods also indicate the significant effect of this artificial factor on the physical structure of the city and its developmental form.