بررسي پل بند اَرَّجان و تحليل نقش آن در رونق اقتصاد كشاورزي براساس متون تاريخي و مطالعات باستان شناسي

Investigation of the Arjan Weir-bridge and Analysis of its Role in the Prosperity of Agricultural Economy Based on Historical Texts and Archaeological Studies

پل‌بندهاي اَرَّجان در جنوب‌غرب ايران از روزگار ساساني تا دوران حاكميت اعراب مسلمان، ازجمله سازه‌هاي آبياري و آبرساني است كه موردتوجه جغرافيانگاران و مورخان سده‌هاي نخست تا ميانۀ اسلامي قرار گرفت. پل‌بند بالايي ارجان سازه‌اي عظيم با كاربري‌هاي متفاوت بوده كه برخي منابع جغرافيايي و تاريخي به توصيف آن پرداختند. پس از تخريب پل‌بند بالايي، نمونۀ كوچك‌تر آن در پايين‌دست رودخانه احداث گرديد كه از اين پل‌بند داده‌هاي باستان‌شناسي اندكي به‌دست آمده است. از ساختار سازه‌اي پل‌بندهاي دوگانۀ ارجان آثار اندكي برجاي مانده است و پژوهش پيشِ‌رو براساس چنين ضرورتي مبني‌بر مستند نمودن تأثير پل‌بند فوقاني در اقتصاد ارجان صورت گرفته است. هدف از پژوهش پيشِ‌رو، تحليل موجوديت پل‌بند بالايي در رونق اقتصاد كشاورزي ارجانِ روزگار ساساني و سده‌هاي اوليه اسلامي است. اين مقاله در پي پاسخ‌گويي به اين پرسش‌ برآمده است كه جايگاه پل‌بند بالايي در رونق و شكوفايي اقتصاد كشاورزي منطقۀ ارجان در بازۀ زماني عصر ساساني و سده‌هاي نخستين اسلامي چگونه بوده است؟ متون تاريخي توصيف نسبتاً مغشوش از پل‌بندها به‌خصوص پل‌بند بالايي ارائه نمودند. پاسخ به پرسش پژوهش با بررسي متون تاريخي، تحليل ميزان آب‌دهي و خروجي دهانۀ كانال‌هاي مشابه قنات انجام گرفته است. تمامي داده‌هاي پژوهش از بررسي‌هاي پيمايشي باستان‌شناسانه و داده‌هاي پايه‌اي هيدرولوژيكي امروزين مسير رودخانۀ مارون حاصل شده است. اين مهم با محاسبۀ ميزان آب حوضچۀ پل‌بند ارجان در شرايط آباداني و فعال آن به سرانجام رسيده است. نتيجه آن‌كه ميزان آب‌دهي پل‌بند ارجان موجب آبياري مصنوعي نسبتاً وسيعي در زمين‌هاي بخش شمالي دشت ارجان مي‌گرديد و نمونۀ موردي گندم به‌عنوان محصولي كه متون در مورد آن به‌طور مكرر سخن ياد كرده‌اند؛ براساس نياز آبي و محاسبۀ نرم‌افزار Optiwat از موفقيت قابل‌توجهي در اين منطقه برخوردار بوده است.

The Arjan Weir Bridge in southwest Iran from the Sassanid era to the era of Muslim Arabs, including irrigation and water supply structures that geographers and historians paid attention to the Islamic Middle Ages was the first. The upper Weir Bridge of the Arjan is a huge structure with different uses that some geographical and historical sources have described. After the destruction of the upper Weir bridge, a smaller sample was built downstream of the river, from which little archaeological evidence has been obtained. There are few traces of the structure of the Arjan double Weir bridges and the present study is based on such a necessity to document the effect of the upper Weir Bridge on the Arjan economy. The purpose of the forthcoming research; Analysis of the existence of an upper Weir bridge in the prosperity of the agricultural economy of the Arjan is from the Sassanid era and the early Islamic centuries. This article seeks to answer the question of what was the position of the upper Weir Bridge in the prosperity and prosperity of the agricultural economy of Arjan region during the Sassanid era and the first centuries of Islam. Historical texts provide a relatively confusing description of the Weir bridges, especially the upper Weir bridges. The answer to the research question has been done by examining historical texts, analyzing the flow rate and output of canals similar to Qanats. All research data are obtained from archaeological surveys and basic hydrological data of today’s Maroon River route. This work by calculating the amount of water in the Arjan Weir Bridge Dam basin in its active and prosperous conditions. The result was that the amount of irrigation of thr Arjan Weir Bridge caused relatively extensive artificial irrigation in the lands of the northern part of the Arjan plain and the case study of wheat as a crop that the texts have repeatedly spoken of; based on water needs and calculation of OPTIWAT software has been a significant success in this area.