كليدواژه :
دورۀ ايلخاني , بقعۀ باباافضل كاشاني , محراب هاي گچ بري , نقوش , تركيب بندي , كتيبه
چكيده فارسي :
بقعۀ باباافضل كاشاني كه در روستاي مَرَق، حدود 40 كيلومتري شمال‌غرب شهرستان كاشان واقع‌شده، ازجمله بناهايي است كه يك محراب گچ‌بري منسوب به قرن هشتم هجري‌قمري را، در خود جاي‌داده است. پژوهش حاضر، به بررسي و تحليل ساختار (شكل كلي)، نقش‌مايه‌هاي گياهي، هندسي، كتيبه‌ها و تركيب‌بندي آن‌ها در محراب گچ‌بري مذكور، مي‌پردازد و بر آن است تا با تبيين ويژگي‌هاي شاخص بصري، در نقوش و تركيب‌بندي طرح‌هاي به‌كاررفته در اين محراب و مقايسۀ آن با نمونه‌هايي از گچ‌بري‌هاي تاريخ‌دار يا منتسب به دورۀ ايلخاني، به تاريخ‌گذاري دقيق‌تري براي محراب مذكور دست‌يابد؛ لذا پرسش اصلي اين پژوهش را مي‌توان چنين تبيين نمود: تزئينات شاخص موجود در محراب گچ‌بري بقعۀ باباافضل كاشاني كدام است و ويژگي‌هاي شاخص تزئينات (گياهي، هندسي و كتيبه) محراب را در كدام‌يك از محراب‌ها يا گچ‌بري‌هاي تاريخ‌دار يا منسوب به قرن هشتم هجري‌قمري مي‌توان پي‌جويي نمود؟ روش يافته‌اندوزي بر پايۀ پژوهشي ميداني (عكاسي-آناليز خطي تصاوير) و با استناد به منابع مكتوب صورت‌گرفته كه به روش تاريخي-تطبيقي؛ به تحليل داده‌هاي به‌دست‌آمده از نمونه‌هاي مطالعاتي مي‌پردازد. نتايج مطالعات حاكي از آن است كه نقش‌مايه‌هاي گياهي (اسليمي و ختايي) و به‌ويژه تزئينات منحصربه‌فرد آن‌ها (استفاده از آژده‌كاري‌هاي هندسي، فرم اشك)، تركيب‌بندي‌هاي چندسطحي، متراكم و فاقد زمينه، قرارگرفتن كتيبۀ ثلثِ حاشيۀ محراب در پس‌زمينه‌اي از نقوش گياهي (ساقۀ ختايي با گل نيلوفر/ لوتوس)، نحوۀ ساخت‌وساز حروف كتيبۀ ثلث و استفاده از نقوش هندسي در محراب باباافضل، با ديگر محراب‌ها و گچ‌بري‌هاي تاريخ‌دار قرن هشتم هجري‌قمري (بالأخص در استان‌هاي اصفهان و تهران) مشابهت بسيار دارد. به‌لحاظ ساختاري نيز، فرم قوس (زاويه‌دار) در طاق‌نماي دوم محراب باباافضل، با محراب‌هاي گچ‌بري يا كاشي‌كاري زرين‌فام (قرون هفتم و هشتم هجري‌قمري) شباهت داشته كه موارد فوق، مي‌تواند بر ساخت محراب در بازۀ زماني اوايل قرن هشتم هجري‌قمري، تأكيد نمايد.
چكيده لاتين :
The Mihrabs of the Ilkhanid period is one of the most magnificent elements of the eighth century AH architecture, which is ultimately beautiful and exquisite, made in most of the provinces of the country and in buildings with different uses (mosques, tombs, Imamzadeh, etc). Kashan is one of the regions that, due to its historical background, has benefited from the existence of these stucco Mihrabs in the course of the historic period. The tomb of Baba Afzal Kashani, located in the village of Marq in Karkhan, is one of the buildings that has been adorned with a stuccoed Mihrab of the eighth century AH. The present study deals with the analysis of the structure (general shape), plant and geometric designs, inscriptions and their composition in the aforementioned stucco Mihrab and intends to emphasize its assignment to the eighth century AH by explaining the characteristics of the visual features of the designs and their composition used in this Mihrab and comparing it with some samples of dated plaster works. So, the main question of this research are as follows: What are the significant features of the decorations of the Mihrab of Baba Afzal Tomb and to what extent are these characteristics similar to the Mihrabs or the plaster works of eighth century AH? The data was collected through field research, i.e. photography- linear analysis of the images, and based on written resources which analyze the data obtained from the study samples through a comparative historical approach. The results show that plant motifs, i.e. arabesque and Khataie, and especially their unique decorations, i.e. using geometric, tear-like Ajdekari, multi- level, dense and unstructured compositions, Thuluth inscription of the Mihrab border in a background of plant motifs (Khate stem with lilies/ lotus), the method of creating the Thuluth inscription letters and the way to use geometric motifs in the tomb of Baba Afzal are similar to other Mihrabs and plaster works of eighth century, especially those located in Isfahan and Tehran. It is worth noting, however, that in structural terms, the arch shape (angular form) in the second blind arcade of the Mihrab of Baba Afzal is similar to stucco Mihrabs or the golden tiling (seventh and eighth centuries) of Kashan.
