واكاوي نظام مديريت آب در ساختار شهري اصفهان دوره صفوي

با انتقال پايتخت صفويان از قزوين به اصفهان و افزايش چشمگير جمعيت شهر، طراحان شهري صفوي ناگزير به ايجاد محلات و ساختارهاي جديدي شدند تا از يك سو نيازهاي سكونتي جمعيت رو به رشد شهر را تامين كند و از سوي ديگر زمينه‌هاي شكل‌گيري پايتختي درخور براي شاه‌عباس اول فراهم شود. شكل‌گيري اين ساختار عظيم بدون توجه به مديريت آب شهري ممكن نبود. در اين نوشتار تلاش شده است تا در يك بررسي تاريخي ـ تحليلي به مطالعه ابعاد مختلف نظام مديريت آب اصفهان پس از انتخاب شدن به عنوان پايتخت صفوي پرداخته شود. درواقع اين پرسش مطرح مي‌شود كه با گسترش شهر اصفهان پس از پايتخت شدن، چه راهكارهايي براي مديريت آب در گستره شهري جديد در نظر گرفته شد؟ بر اين اساس مشخص شد كه نظام مديريت آب در اين دوره علاوه بر نظارت بر رودخانه زاينده‌رود و مادي‌ها و چگونگي مديريت زماني و مكاني آنها، بر شكل‌گيري بافت جديد شهري (شامل محلات جديد، مجموعه دولت‌خانه، گردشگاه چهارباغ، مجموعه نقش‌جهان و..) نيز مهم‌ترين تاثير را داشته است. درواقع موقعيت مكاني اين ساختارها از يك سو كاملا متاثر از ميزان دسترسي به آب بوده و از سوي ديگر حفاظت از بافت جديد در مقابل سيلاب‌هاي رودخانه مدنظر بوده است. آب موردنياز مجموعه شهري اصفهان از دو منبع آب‌هاي زيرزميني (براي مصارف آشاميدني) و انشعابات مادي‌ها (براي تامين آب باغ‌ها و ساختارهاي عمومي) تامين مي‌شده است، كه در مورد دوم تقسيم آب بر اساس سند موسوم به طومار شيخ‌بهايي صورت گرفته است. چگونگي نظارت حكومتي در دوره‌هاي مختلف نيز بر روند ضعف و قدرت ساختار مديريتي آب و به طور كلي ساختار سياسي حكومت موثر بوده است. اين پژوهش از نوع پژوهش‌هاي تاريخي است، كه با ديدي تحليلي به واكاوي راهكارهاي طراحان و تصميم‌گيران دوره صفوي در نظام مديريت آب پايتخت مي‌پردازد. روش داده‌اندوزي نيز بررسي ميداني به همراه مطالعات اسنادي و كتابخانه‌اي است.

no abstract