تبيين و تحليل عملكرد فاطميان (297ـ567ق) در مواجهه با اسماعيليه‌هراسي مخالفان

Explaining and Analyzing the Function of the Fatimids (297-567 AH) in Confronting the Ismaili-Phobia

تضادهاي سياسي و ايدئولوژيكي فاطميان (297ـ567­ق) با خلفاي عباسي و متحدانشان، و همچنين ناتواني و ضعف سياسي ـ نظامي عباسيان در ممانعت از انتشار قدرت رقيب، موجب شد مخالفان فاطميان به هدف انزوا و در نهايت نابودي آنها، از ابزار اسماعيليه‌هراسي بهره گيرند. آگاهي خلفاي فاطمي از اثرهاي سوء اين ابزار در پيشبرد اهدافشان، آنان را به تكاپو انداخت. در اين پژوهش تلاش كرده‌ايم با رويكرد توصيفي ـ تحليلي به اين مسئله بپردازيم كه فاطميان در مواجهه با اسماعيليه‌هراسيِ مخالفان خود، چه عملكردي داشتند. يافته‌هاي اين پژوهش حاكي از آن است كه فاطميان از طريق تأليف كتب و رسالات گوناگون و پاسخگويي به تمامي اتهامات و هجمه‌هاي مخالفان و روشنگري در مورد انديشه و آيين اسماعيلي در اين آثار؛ تبرئه‌ي خود از افعال و اعمال ضدارزشي هم‌كيشان منحرف؛ پاكسازي دروني جامعه‌ي اسماعيليه؛ حفظ ظاهر در مراودات و تبليغات خود؛ اهتمام به برگزاري شعاير اسلامي؛ و بهره‌گيري از منابر سرزمين حجاز؛ كوشيدند تصويري مطلوب از خود، بر خلاف تصوير منفيِ القاشده توسط مخالفان، به جامعه‌ي اسلامي ارائه دهند.

The political and ideological conflicts of the Fatimids (577-567 AH) with the Abbasid caliphs and their allies, as well as the inability and political-military weakness of the Abbasids in preventing the spread of rival power, led the Fatimid opponents to use the tools of Ismaili-phobia to isolate and ultimately destroy them. The knowledge of the Fatimid Caliphs about the negative effects of this tool in advancing their goals, prompted them. In this research, using the descriptive-analytical approach, we have tried to deal with the issue of how the Fatimids acts confronting the Ismaili-phobia. The findings of this study indicate that through the writing of various books and treatises and responding to all the accusations and attacks of the opposition and enlightenment about the Ismaili thought and religion in these works; absolving oneself of the deviant acts and practices of one's colleagues; inner cleansing of the Ismaili community; maintaining appearance in their interactions and propagandas; trying to hold Islamic rituals; and using the minbars of Hejaz land; the Fatimids tried to present a favorable image of themselves to the Islamic society, contrary to the negative image created by the opposition.