گفتمان اصلاح معرفت ديني در عصر مشروطه (مطالعه‌ي موردي: روزنامه‌ي روح‌القدس)

Discourse on Reforming Religious Knowledge in the Constitutional Era (Case Study: Rūh al-Qodus Newspaper)

آشنايي انديشه‌وران ايراني عصر مشروطه با مظاهر تمدن نوين غربي كه به موازات پذيرش انديشه‌هاي غربي از سوي نخبگان اين برهه­ي تاريخي صورت گرفت، زمينه‌ساز چالش ميان سنت و مدرنيته شد. گفتمان­ هاي سنت­گرا، تجددگرا و اصلاح معرفت ديني حول محور پاسخ به اين چالش، صورت‌بندي شدند. با عنايت به بازتوليد اين چالش در فضاي گفتماني جامعه‌ي معاصر ايران و حضور زنده­اي كه اين گفتمان­ ها در اذهان نخبگان ايراني دارد، در مقاله‌ي حاضر درصدد بازشناسي شاخصه‌هاي گفتمان اصلاح معرفت ديني در روزنامه‌ي روح‌القدس برآمده‌ايم. بر اين اساس پاسخي كه گفتمان اصلاح معرفت ديني به چالش ميان سنت و مدرنيته ـ آن هم در شرايط حاكميت استبداد و استعمار بر ايران ـ مي­داد، پرسشي محوري است كه ما در اين مقاله درصدد پاسخ بدان برآمده‌ايم. تحليل گفتمان و برقراري ارتباط ميان شاخصه‌هاي گفتماني روزنامه‌ي روح‌القدس و بافتار تاريخي عصر مشروطه روشي است كه براي پاسخ بدين پرسش به كار رفته است. كاربست اين روش ما را بدين نتيجه رهنمون ساخت كه ضرورت بازگشت به اسلام اصيل، بازتعريف نقش روحانيان و ارتباط آن با نهاد سياست، ضرورت شناخت استبداد و انواع آن، و ضرورت مبارزه با استعمار، از راهبردهاي مهمي بود كه روزنامه‌ي روح‌القدس به‌منزله‌ي يكي از كاربران گفتمان اصلاح معرفت ديني به‌منظور گذر از وضعيت بحراني عصر مشروطه برگزيد. اين راهبرد بر اساس كنش بين‌گفتماني و جذب عناصر مطلوب گفتمان­ هاي سنت­گرا و تجددخواه محقق شد.

The acquaintance of Iranian thinkers of the constitutional era with the manifestations of modern Western civilization, which took place in parallel with the acceptance of Western ideas by the elites of this historical period, laid the groundwork for the challenge between tradition and modernity. Traditionalist, modernist, and reformist religious discourses centered on responding to this challenge. Considering the reproduction of this challenge in the discourse of contemporary Iranian society and the live presence that these discourses have in the minds of Iranian elites, in this article we have sought to recognize the characteristics of the discourse of religious knowledge reform in the Rūh A-Qodus newspaper. Accordingly, the answer given by the discourse of reforming religious knowledge to the challenge between tradition and modernity - in the context of tyranny and colonialism rule in Iran - is a central question that we seek to answer in this article. Analyzing the discourse and establishing a connection between the discourse features of the Rūh al-Qodus newspaper and the historical context of the constitutional era is the method used to answer this question. The use of this method led us to the conclusion that the need to return to the original Islam, redefining the role of the clergy and its relationship with the institution of politics, the need to recognize tyranny and its types, and the need to fight colonialism, were important strategies that the Rūh al-Qodus newspaper chose as the discourse of reforming religious knowledge in order to overcome the critical situation of the constitutional era. This strategy was achieved based on inter-discourse action and absorbing the desirable elements of traditionalist and modernist discourses.