فرجام شناسي ايراني در حديث واره اي پيشگويانه از سده چهارم هجري

در دوره هايي از تاريخ اسلامي جدا از آيات و احاديث اصيلي كه به بيان نظرگاه اسلام درباره فرجام جهان مي پردازند، مجموعه بزرگي از ادبيات و احاديث ساختگي فرجام شناسانه در متون اسلامي و ادبيات عامه رواج يافته بود. اين ادبيات گسترده، جدا از شناخت باورهاي فرجام شناسانه مندرج در آن‌ها، از چشم انداز امتداد برخي انگاره هاي كهن فرجام شناسانه، پي بردن به ديدگاه كلان تاريخي اي كه در پس زمينه آن‌ها نهفته است و نيز دلالت هاي آن‌ها بر برخي رخدادها و فضاي اجتماعي و فرهنگي معاصر نيز در خور توجه هستند. اين مقاله به بررسي و تحليل حديث واره اي فرجام شناسانه كه مقدسي، جغرافي نگار نامدار، در فارس بدان برخورده و آن را نقل نموده، پرداخته‌است. بنابر يافته هاي اين پژوهش، اين حديث واره بازتابي است از برخي گرايش هاي فرجام شناسانه و در عين حال غيرآخرالزماني رايج در محيط ايراني و اسلامي در سده چهارم هجري. اين حديث واره همچنين نماينده آميزش نوعي آرمان جهان گرايانه و غيرسلطه جويانه و آرمان قومي به معناي ايراني است كه البته با ايدئولوژي شاهنشاهي ايراني همسويي كامل ندارد. از اين رو مي توان احتمال داد كه جدا از تاريخ نگري عام ايراني، رگه هايي از نگرش هاي جهان گرايانه متأثر از جهان بيني هاي غيرزرتشتي و ناهمسو با ايدئولوژي شاهنشاهي كه رنگ و بوي ادبيات اسلامي را به خود گرفته، در اين حديث واره نمود يافته‌است.