عائشه و روايات صحابه: نخستين نقدهاي بيروني حديث

'A'isha and Traditions of the Companions: The First External Criticism of Hadith

عائشه همسر پيامبر اكرم (ص) به‌واسطۀ زندگي درازمدت با پيامبر (ص)، نفوذ فراوان در ميان صحابه و ملاقات بسياري از تابعين با وي، در شمار مُكثِرين در حديث شناخته مي‌شود. او افزون بر روايتگري، در حوزۀ فهم و نقد حديث نيز ايفاي نقش مي‌كرد؛ تا بدانجا كه در شمار يكي از ناقدان جدي روايات قرار گرفت. عائشه كه خود را يكي از آگاه‌‌ترين‌ها به سنت پيامبر (ص) معرفي مي‌كرد، به آسيب‌شناسي روايات نيز مي‌پرداخت. بخشي از اين پالايش‌ها به هويت و كليت روايات مربوط است كه در مباحث نقد متن به آن‌ها نقد بيروني گويند. اين مطالعه با روش توصيفي به تلاش‌هاي وي در اين محور مي‌پردازد؛ همان كه بعدها در دانش حديث با اصطلاح جعل و وضع دسته‌بندي شد و در ضمن مباحث علل‌الحديث جاي‌گرفت. نقدها را مي‌توان با اين طبقه‌بندي نشان داد: مقابله با ورود خرافات عربي، تقابل با اساطير مناطق هم‌جوار، مقابله با استناد دروغين، تصحيح روايت‌ها دربارۀ احكام عبادي و هم‌چنين مخالفت با رواياتي كه مي‌توانست جايگاه زنان را در جامعه تضعيف كند. نتيجۀ مقاله افزون بر نشان دادن نقش عائشه در نقد حديث و مقابلۀ گفتاري و عملي با رواياتي كه برخي صحابه از ديد وي به شكلي نامناسب نقل مي‌كردند، مي‌تواند نشان‌دهندۀ نخستين قاعده‌ها در حوزۀ نقد روايت باشد.

Aisha, the wife of the Holy Prophet (PBUH), is known as one of the most important transmitters of Hadith in terms of quantity, due to her long life with the Holy Prophet (PBUH), her great influence among the companions, and the meeting of many of her followers. In addition to narration, she also played a role in understanding and criticizing Hadith; To the extent that she was considered one of the serious critics of narrations. Aisha, who introduced herself as one of the most knowledgeable in the tradition of the Prophet (PBUH), also dealt with the pathology of narrations. Some of these refinements are related to the identity and totality of the Hadiths, which are called external criticism in textual criticism. This descriptive study deals with her efforts in this field; The one that was later categorized in the science of Hadith with the term Ja'l wa Waḍ' (forgery), and was also included in the discussions of the ‘Ilal al-Hadith (problems of Hadiths). Criticisms can be expressed in this classification: confronting the entry of Arab superstitions, confronting the myths of neighboring regions, confronting false citations, correcting narrations about religious rulings, as well as opposing narrations that could weaken the position of women in society. The result of the article, in addition to showing the role of Aisha in the critique of Hadith and her verbal and practical confrontation with the narrations that some of the companions quoted inappropriately from her point of view, can show the first rules in the field of Hadith criticism.