چندمعنايي واژه‌هاي وَليّ و مَوليٰ در قرآن

Polysemy of the Words al-Waliyy and al-Mawlā in Quran

واژه‌هاي «وَلي» و «مَولـيٰ» و مشتقّات آن‌ها از بسامد بالايي در قرآن كريم برخوردارند. عالمان مسلمان براي هر يك معاني مختلفي برشمرده‌اند و هر يك از آيات را بر يكي از آن‌ها حمل كرده‌اند. با وجود اين به نظر مي‌رسد گاه در اثبات معاني متعدد براي اين واژه‌ها افراط شده و مي‌توان با توجّه به مؤلّفه‌هاي معنايي اين ريشه، معاني كاربردي مشتقّات آن را تقليل داد. افزون بر آن‌كه پربسامدترين معناي اين واژه‌ها در قرآن كريم كه ناظر به رابطۀ سرپرستي و حمايت از يك سو و اطاعت و پيروي از سوي ديگر است و نقش بسيار مهمّي در گفتمان حاكم بر قرآن كريم دارد، جايگاه شايستۀ خود را در ادبيات وجوه‌نويسي و ديگر حوزه‌هاي قرآن‌پژوهي پيدا نكرده است. ضمن آن‌كه واژۀ موليٰ داراي معاني فرهنگي‌ متعدّدي در تاريخ و زبان عربي بوده كه ايجاب مي‌كند در تحليل معناي آن در برخي آيات، به معاني فرهنگي آن در عصر نزول توجّه شود. نگارنده در سامان دادن اين مطالعه از مفاهيم علم معناشناسي بهره برده، و ضمن مراجعه به گزارش‌هاي لغت‌شناسان، كاربردهاي متعدّد و مهمّ واژۀ موليٰ در فرهنگ عربي مقارن با ظهور اسلام را از نظر دور نداشته است.

The words "Walī" and "Mawlā" and their derivatives possess a high frequency in the Holy Quran. Muslim scholars have enumerated different meanings for each and have interpreted the related Quranic verses based on them. It seems, however, that there is some excessiveness in assigning these meanings and we can reduce the practical meanings of these words based on analyzing semantic components of their root. In addition, the most frequent meaning of these words implying guardianship and patronage on the one hand and obedience and submissiveness on the other, which has an important role in Quranic discourse, has not attained its deserving place in Quranic-lexicography literature and other Quranic scholarships. Furthermore, "Mawlā" has had various cultural senses in pre-Islamic era which should be taken into consideration when analyzing its meaning in some Quranic verses. The author has profited from certain semantic ideas in accomplishing this study and besides consulting lexicography literature, has not neglected the cultural senses of the terms in the Arabic culture contemporary with the advent of Islam.