روش‌شناسي سيدمرتضي عسكري در نقد تاريخي روايات

Methodology of Allāmah Sayyed Mortezā ‘Askari in the Historical Critique of Narrations

مرتضي عسكري (1386-1293ش) كه در ايران اغلب با عنوان «علامه عسكري» شناخته مي‌شود از ناقدان حديث در دوران معاصر است. وي با رويكرد نقدي به فهم و پاكسازي روايات در عرصه‌هاي متعددي مانند سيره، رجال، كلام و علوم قرآني همت گماشت. بدين منظور از معيارهايي كه حديث‌پژوهان براي شناخت روايات سره از ناسره تعيين نمودند خاصّه ملاك تاريخ بهره فراوان برد. با تأمل بر آثار وي به دست مي‌آيد كه روش او ناظر بر نقد سند و متن احاديث به صورت توأمان است. به‌طوري‌كه در نقد بيروني كه با محوريت راوي به آن پرداخته به مؤلفه‌هايي چون بررسي امكان حضور و سماع راوي از نظر تاريخي توجه داشته است، سنجش وثاقت راوي و شخصيت‌شناسي وي و تمايلات فرقه‌اي از ديگر مواردي است كه در نقد روايات به آن دقت نموده است. در نقد بيروني با محوريت كتاب به بررسي وثاقت مؤلف و نسبت اثر به او، همزمان با تحقيق در صحت و سقم مطالب كتاب و نيز سلامت كتاب از جهت وحدت يا اختلاف نسخ دقت نمود. نقد دروني روايات با استفاده از ملاك تاريخ بررسي توافق روايات با حوادث مسلم تاريخ، توجه به تثبيت متن از جهاتي چون تخليط يا تقطيع‌هاي عمدي هم‌چنين سنجش متن روايات با سير تاريخ پيدايش فرق و عقايد گام ديگري است كه عسكري در نقد تاريخي روايات پيموده است.

Contemporary thinker Sayyed Mortizā ‘Askari, realizing the dangerous harms that the forged hadiths have inflicted on Islam, tried to understand and purify the narrations in various fields such as Sira, Rijal, theology and Quranic sciences. Among the criteria which the contemporary hadith researchers determine for evaluating hadith authenticity, he benefited greatly from the element of reliable history. Through an analytical study of history and with a clear religious insight into the narrations, he revealed the truths that had been hidden from the eyes of many scholars and responded to many questions posed by orientalists and opponents. Reflecting on his works, it is obtained that his method was based on the isnad and content of hadiths. In his method of external criticism; discovering the degree of honesty and truth-seeking of the historian, restoring the narrator's credibility in addition to studying the chain of narrators, validating the book, were the elements which he considered, and in his way of internal critique; consolidation of the text, ensuring the accuracy of the narration, forming the family of the hadith, recognizing the meaning of the words in the narration and paying attention to the evolution of meanings and sectarian prejudices, were taken into account.