خلاقيت شـناسي تطـبيقي: مطالعه‌ تطبيقيِ فراتحليلي نظريات شناخت خلاقيت

خلاقيت، ابداع، نوآوري، آفرينش، شهود، الهام، تركيب و واژگاني از اين دست، در پژوهش هاي طراحي و هنر بسيار به كار گرفته مي‌شوند، در حالي است كه در پَس هركدام از اين واژگان، افق معنايي و شناختيِ دگرگونه اي قرار دارد. شناخت متفاوت از خلاقيت به شناخت هاي متفاوت و مختلف از طراحي و هنر مي انجامد، در حالي كه معمولاً منشأ اختلاف ها به درستي شناخته نشده است. بي توجهي به دگرساني تعاريف خلاقيت، در بعد عملي و آموزشي نيز مشكلات زيادي ايجاد مي كند. همه‌ اينها ايجاب مي كند كه موضوع چيستي خلاقيت و چيستي تفاوت نظريه هاي خلاقيت مورد پژوهش جدي قرار گيرد. در اين راستا، مساله‌ اين پژوهش اين است كه نقاط همساني و ناهمساني نظريه هاي خلاقيت چه هستند؟دامنه‌ اين پژوهش محدود شده است به نظريات رايج در فضاي علمي و دانشگاهي رشته هاي طراحي و هنر در ايران. در اين محدوده، يك حجم نمونه انتخاب شده است. با توجه به ماهيت تطبيقي اين مساله، اين پژوهشِ فراتحليلي، از روش تطبيقي (كيفي موردي) بهره مي برد. همچنين در اين پژوهش، واحدهاي تحليلي با استفاده از روش تركيبيِ تحليل محتوا ـ داده بنياد، استخراج شده اند. در مرحله‌ تحليل، واحد هاي مستخرج براساس همساني و ناهمساني نسبت به معيارهاي تطبيق، با يكديگر مقابله و دسته بندي شده‌اند. نتايج اين پژوهش نشان مي دهد كه مي توان نظريات مرتبط با شناخت خلاقيت را در سه شاكله دسته بندي كرد: 1. شاكله‌ الهام يا محاكات؛ 2. شاكله‌ نبوغ يا ناخودآگاه؛ 3. شاكله‌ كُنش ذهني.