نسبت‌ سلوك و شهود در عرفان مولانا

اگر سلوك را مجموعة خصوصيات زيست‌عملي در مقابل محتواي معرفتيِ شهود كه در تبيين نظام هستي و معرفت حق به‌كار مي آيد، درنظر بگيريم، آنگاه مي توانيم دربارۀ نسبت ميان آن دو در عرفان عارفان بزرگي چون مولانا سخن بگوييم. در اين مقاله با روش تفسيري كوشيده ايم نشان دهيم كه چگونه ويژگي‌هاي سلوكي عارفي مثل مولانا در تناظر و تناسب با ويژگي‌هايِ معرفتيِ شهوديِ اوست، بنابراين در دو ساحتِ 1. صدق شهود و 2. كيفيت معرفتي شهود به ابعاد گوناگون اين نسبت پرداخته ايم. در عرفان مولانا لزوم تصفية نفس با اموري همچون ستايش عابدانه در قالب نماز و ذكر و تبعيت از شريعت بسيار مهم تلقي مي‌شوند. در كنار اين امور، بنا به ‌مراتب سلوك در درجات مختلفِ آدميان، كيفيت شهود هم درجات مختلفي دارد. اين مدعا را در عرفان مولانا مي توان با ذكر ويژگي‌هاي سلوك و شهود او نشان داد و اين تناظر و تناسب را آشكار ساخت. براي مثال، در عرفان مولانا پاكي و خلوص سالك براي اتصال با منبع الهيِ شهود ضروري است و به صدق شهود مي انجامد. دربارۀ كيفيت معرفتي شهود مهم ترين نمونه‌ها، تناظر رويكرد سبب‌سوزيِ مولانا و مقيد نبودن به آداب و رسومي ثابت و پايبند نبودن به فرماليسم صوفيانه در سلوك، با نگاهِ شهوديِ او مبني بر مقيد نبودن عالم به اسباب ثابت و ضروري و انكار رابطة ضروري علّي و معلولي است. نمونۀ ديگر تناظر سلوك عاشقانه با شهود خدايي عاشق همراه با اراده‌اي عاشقانه در عالم است كه مولانا بسيار به آن توجه داشته است. درحقيقت توصيف ويژگي‌هاي اصلي سلوك و شهود مولانا و قرار دادن آن‌ها در تناظر با يكديگر، به مثابه يك كل مرتبط به هم، سنخيت ميان آن‌ها را به تصوير مي‌كشد.