مفهوم يابي در تمدن پژوهي؛ نقد روش شناختي كتاب «تمدن رضوي»

مطالعات تمدن‌پژوهي در قلمرو علوم انساني كشور از رونق چنداني برخوردار نيست؛ به ‌ويژه مسائل بسياري وجود دارد كه از زاويه رويكردهاي مفهومي و روش‌شناختي پيرامون تمدن، نيازمند پژوهش است. از جمله اين دست مسائل، مفهوم تمدن نوين اسلامي است. اين مقاله به نقد پژوهشي كتاب تمدن رضوي مي‌پردازد كه مي‌توان آن را در ذيل رويكردهاي تمدن نوين اسلامي قرار داد؛ هرچند فاقد يك نگاه روش‌شناختي و علمي به مسئله است. پس از معرفي كتاب و ساير آثار نويسنده در اين زمينه، به اهميت مسئله تمدن نوين اسلامي اشاره شده و سپس به اجمال، اصول و مباني نقد و تحليل كتاب را بر مي‌شمريم كه شامل نگاه روش‌شناختي به مسئله و زاويه ديد شاخصه‌هاي يك كتاب علمي پژوهشي است. تحليل كتاب در دو قسمت نقد شكلي و نقد محتوايي با توجه به ابعاد امتيازات و كاستي‌ها دنبال و نشان داده مي‌شود كه با وجود امتيازاتي مثل طرح بحث تمدن نوين اسلامي، توجه به نقش تمدن‌سازي ائمه شيعي و انفعالي ندانستن نقش ائمه(ع) در تاريخ، اما داراي كاستي‌هاي ساختاري و روش‌شناختي است مانند: عدم تعيّن نظام مفهومي، نبود نظم منطقي، غير استدلالي و غير مستند بودن، پَرِشِ روش شناختي و فقدان جنبه تحليلي. ضرورت تحليل شبكه مفاهيم هم خانواده تمدن، ضرورت ترسيم و تبيين فلسفه تاريخ از منظر شيعي، اهميت نقد روشمند متون تمدن‌پژوهي، توجه به نقش نسبت علم ديني با تمدن نوين اسلامي، ضرورت نگاه روش‌شناختي به مسئله تمدن و پايبندي به لوازم و اقتضائات اين دست مطالعات، بخشي از نتايجي است كه اين پژوهش در پايان بر آن تأكيد مي‌ورزد.