تأثير ويژگي‌هاي هندسي عرصه‌هاي شهري بر دماي سطح زمين نمونۀ موردي: كلان‌شهر تهران

در دهه‌هاي اخير چيدمان هندسي و عناصر ريخت‌شناسي شهرها به مثابۀ عوامل مؤثر بر شكل‌گيري و شدت بخشيدن به پديدۀ جزيرۀ حرارتي بيش‌ازپيش شناخته و پژوهش‌هايي در خصوص يافتن تأثيرات شاخص‌هاي معرف اين موضوعات در مقياس‌هاي فضايي مختلف بر اين پديده انجام شده است، هرچند تأثير مكاني‌ـ زماني اين شاخص‌ها و نيز مدلي براي تفسير و طبقه‌بندي آن‌ها تنها در ساليان اخير موضوع برخي از مطالعات بوده است. متأسفانه مطالعات در زمينۀ شاخص‌هاي طرح‌شده در شهرهاي بزرگ و مهم كشور كماكان مغفول مانده و پژوهش‌هايي با اين زمينه كمتر صورت گرفته است. در اين مقاله نحوۀ ارتباط ميان دماي سطح زمين با طبقات ريخت‌شناسانۀ محيط انسان‌ساخت مطابق با الگوي عرصه‌هاي اقليم محلي، كه يك چارچوب استاندارد براي توصيف شكل و عملكرد شهرها در مطالعات اقليم شهري است، مطالعه و ارزيابي شده است. عرصه‌هاي اقليم محلي براي مناطق شهري كلان‌شهر تهران بر اساس روش پيشنهادي پورتال پايگاه اطلاعات شهري جهان مطالعه و ارزيابي شده و مناطق شهري تهران درمجموع به هفده طبقۀ مربوط به هندسۀ احجام ساختماني و پوشش اراضي، با وضوح (رزولوشن) 100 متر و توسط ابزارهاي پايش شهري و سامانه‌هاي اطلاعات جغرافيايي نظير Google Earth، ArcGIS، و SAGA GIS و با بهره‌گيري از تصاوير ماهواره‌اي لندست 8 در طول يك سال طبقه‌بندي گرديده است. نتايج تحليل‌هاي فضايي و آماري نشان داد كه در طول سال بيشترين شدت جزاير حرارتي مربوط به عرصه‌هاي فاقد ساختار ساختماني و همچنين ساختارهاي درشت‌دانه و صنعتي بوده و كمترين تفاوت با ميانگين دماي كليۀ سطوح شهري تهران مربوط به طبقات با ساختارهاي بلندمرتبۀ فشرده و كوتاه‌مرتبۀ پراكنده است. همچنين ساختارهاي كوتاه‌مرتبه و ميان‌مرتبۀ فشرده كمترين ميانگين دمايي را در طول سال در كل شهر داشته‌اند.