بررسي طرح‌واره‌ها‌ در كشف‌المحجوب و تذكره‌الاولياي عطار نيشابوري (نمونۀ مورد پژوهش: حلاج)

عمق سخنان حلاج از يك‌سو، رازگونگي و بيان‌ناپذيري آن از سوي ديگر موجب‌ شده عارفان در بازتاب احوال او به زباني خاص متوسل شوند. در اين ميان استعاره از نظر قابليت‌هاي تصويرگري و انتقال، مهم‌ترين ابزار زباني در ذكر تجربه‌هاي بيان‌ناپذير عارفان‌ بوده‌ است. استعاره‌هاي تصويري در تنگناي حروف به كمك عارف آمده تا او بهتر بتواند تجارب عرفاني، مفاهيم دروني و انتزاعي را بيان‌ كند. مقالۀ حاضر، درصدد است تا نشان ‌دهد عارفان به‌ويژه عطار و هجويري، تجارب معنوي و شخصيت پيچيدۀ حلاج را با چه سازوكاري مفهوم‌سازي مي‌كنند. اين بررسي نشان‌ مي‌دهد كه عطار براي نشان‌ دادن جهان عرفاني حلاج بيش از هجويري از مفاهيم استعاري بهره‌ گرفته ‌است. براي دست‌يابي به اين اهداف با استفاده از شيوه‌ توصيفي ـ تحليلي و مبتني بر داده‌هاي كتابخانه‌اي به موضوع پرداخته شده است. نتيجه آنكه طرح‌وارۀ حركتي بيش از دو طرح‌وارۀ ديگر به‌كارگرفته‌شده و به كمك آن مفاهيم انتزاعيِ شوق، تصوف، وصال، معرفت، رضا، شوق و ... بازنمايي ‌شده ‌است. بنابراين، طرح‌وارۀ حركتي، طرح‌وارۀ غالب است كه نشان مي‌دهد، عارفان هستي را در جوششي مداوم و پويشي متكامل مي‌دانند. ضمن اينكه سبك هنري‌ و عارفانه‌تر عطار در مقايسه با هجويري آشكار مي‌شود.