بررسي ساحات تفسير زمينه‌زدايانۀ ابوسعيد در اسرارالتوحيد

در سنت ما، عرفان در كنار فقه، كلام، فلسفه و... افق‌هاي تازه‌اي در حوزۀ تفسير گشوده‌ و دستاوردهايي قابل تأملي در اين حوزه به جاي گذاشته‌اند. آثار حاصل كشف و شهود و يا محصول تأمل نظرورزانه‌ عارفان، گواه اين مدعا است. عارفان در حوزه‌ عرفان عملي و نظري، اگرچه غالباً رويكرد تفسيري‌شان را با ارجاع به آيات و روايات موجه جلوه مي‌دادند، اما در اين حد متوقف نشدند و مباني معرفت‌شناختي و هستي‌شناختي خاص خود را نيز مطرح مي‌كردند. در ميان عارفانِ عرفان عملي، ابوسعيد ابوالخير، در مقام تحقق عيني، زمينه‌زدايي را به ‌عنوان كانون تفسيرهاي خود در ساحات مختلف، اعم از آيات و روايات، تا شعر و قول و فعل‌ها و وقايعِ روزمره و... قرار مي‌دهد. در اين رويكرد، نيت مؤلف/گوينده از يك‌سو مطرح، و زمينه‌اي كه آيه يا حديث يا قول يا فعل و... از آن برخاسته از ديگرسو به كناري مي‌روند و ابوسعيد بالجمله تمامي آيات و اقوال و افعال و... را از زمينه و بستر تاريخي خارج مي‌‌نمايد و به تناسب احوال و زمينۀ عرفاني خود تفسير مي‌كند. خلق و آفرينش معاني و تفسيرهاي نو، و طرح افكني افق‌ها و جهان‌هاي تازه، محصول چنين چشم‌اندازي است كه مقالۀ حاضر به تفصيل با رويكرد توصيفي ـ تحليلي  به آن پرداخته است.