پديد آورندگان :
شيخ الحكمايي، محمدعلي دانشگاه آزاد اسلامي واحد نجف آباد - گروه معماري، نجف آباد، ايران , ميرشاهزاده، شروين دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي - گروه معماري، تهران، ايران , اسلامي، غلامرضا دانشگاه تهران - پرديس هنرهاي زيبا - گروه معماري، تهران، ايران , فنايي، زهرا دانشگاه آزاد اسلامي واحد نجف آباد - گروه هنر، نجف آباد، ايران
كليدواژه :
تاريخ گذاري , ابنيۀ مذهبي , قرون 7 و 8 ه.ق , معماري ايلخاني , نقوش و تزئينات
چكيده فارسي :
يكي از اركان اصلي شناخت هويت هر بنا، دستيابي به تاريخ بناست. تاريخ يك بنا به معناي شناخت بنا در بستر تاريخي آن است، به گونه اي كه بتواند در ارتباط با زمينۀ شكل گيري اش به طور كامل فهم شود. مرور آنچه در ارتباط با نحوۀ شناخت مبدأ تاريخي بناهاي مذهبي ايران به ويژه در دورۀ مغول (سدۀ هفتم و هشتم هجري قمري) نگاشته شده است نشان ميدهد، محققين و به ويژه شرق شناساني كه در باب معماري اين دوره پژوهش و اظهارنظر كرده اند، به رغم تلاشهاي ارزندهشان، به دليل نداشتن آشنايي عميق با بستر جغرافيايي ـ طبيعي ايران از يك سو، و رخدادهاي سياسي ـ مذهبي از سوي ديگر و همچنين در دسترس نبودن بسياري از متون و منابعي كه امروزه ميتواند در اختيار محققان قرار گيرد، نتايج مطالعاتشان با خطاهايي همراه بوده است. به همين دليل، موارد مبهم زيادي در پژوهشهاي انجام شده بر ابنيه اين دوره ديده ميشود كه گاه نتايج مطالعات قبلي را زير سوال برده است.
به همين منظور مقاله حاضر در پي شناخت دلايل ايجاد ابهام در تاريخ گذاري بناهاي اين دوره است. اينكه چه بر بناهاي اين دوره گذشته است و چه تاثيري برآنها داشته است كه تا بدين حد محققان را با خطا مواجه ساخته، موضوع پژوهش است و در اين راستا مصاديق متعددي مورد تجزيه و تحليل قرارگرفته است. پژوهش مورد نظر پژوهشي كيفي است؛ كه در برخورد با دادههاي پژوهش از شيوه توصيفي و تحليلي بهره مي برد. براين اساس نگارندگان، نخست به بررسي و مطالعه كالبد بناهاي منتسب به دورۀ ايلخاني پرداخته و سپس با مراجعه به متون و منابع تاريخي تلاش كرده‌اند به شناخت دقيقتري از دلايل ايجاد ابهام در كار پژوهشگران پيشين برسند. از اين رو به منظور پرهيزدادن ديگر پژوهندگان تاريخ معماري، بر آن بوده است تا با دسته بندي عمدۀ خطاهاي صورت گرفته به الگويي براي تاريخ گذاري دست يابد. نتايج پژوهش نشان مي دهد عمده خطاهاي صورت گرفته تحت تأثير تغييرات ابنيه اين دوران، چه در سازماندهي فضايي بنا، چه در الحاق تزئينات در ادوار بعدي و چه در استفاده از كتيبه هاي مختلف به كار رفته در اينگونه بنا بوده است، كه عمدتاً ميتوان گفت با انگيزه هاي سياسي ـ مذهبي انجام مي پذيرفته است.
چكيده لاتين :
The most important element in knowing the identity of any building is its history. The history of a building means knowing the building in its historical context so that it can be fully understood in terms of its formation. It is, therefore, important to know the historical origins of any building and the period in which it was shaped and changed. A review of what is known about the historical origins of Iran's religious monuments, especially according to the records written in the 7th and 8th centuries A.H., shows that scholars who have been active in this field, despite their efforts, lack a deep knowledge of the geographical-natural context of Iran on the one hand and the socio-political-religious events on the other hand. The results of their studies are associated with errors. So, there is a lot of ambiguity about the factors involved in the dating of the 7th and 8th centuries A.H. buildings and the effects of the social, religious, and political developments of the Ilkhanid period on the physical changes in the religious buildings of this period. The present study seeks to identify the factors that have influenced the dating of the works of the seventh and eighth centuries A.H. by analyzing numerous instances. It also seeks to identify the relationship between physical changes and the political, social, and religious changes that took place during the Ilkhanid period. The analyses are conducted based on physical, documentary and historical studies. The results of the study show that most of the errors are induced by changes in the structures of this period, either in the spatial organization of buildings, the incorporation of decorations in later periods, or the use of various inscriptions in buildings. It can be said that the changes have mostly occurred with political-religious motives. The series of events that took place during the Ilkhanid era, from the beginning to the end, can be summarized in five waves. They include architectural dependency, the era of beginning and transformation, the period between transition and independence, the period of independence and production, and the period of isolation. The religious beliefs of the rulers also differed in each of these waves. From the Buddhist and Shamanic beliefs to the various forms of Islamic belief, each has an impact on the religious structure of this period. Finally, the factors influencing the ambiguity in the dating of the buildings in this period include a) the route of the Mongols' movement and the destruction of cities as the main factor affecting the construction and production technologies of this period abd b) the socio-political and religious changes of rulers and their impacts on the construction of buildings constructed. These factors have jointly caused inconsistencies in the decoration, motifs and inscriptions of the building during this period.
