تأثير «حُمَيد بن زياد» بر انتقال حديث راويان كوفي با تكيه بر الرجال نجاشي و الفهرست طوسي

شناسايي چهره هاي علمي مطرح اما مغفول در تاريخ حديث و رجال براي آشنايي با مراحل و تطورات پشت سرگذاشته اين علم ضروري است. «حميد بن زياد» از محدثان و راويان واقفي مشهور كوفي، در قرن سوم است كه در اسناد احاديث و طرق كتاب‌هاي كوفيان، نامش فراوان ديده مي شود. اطلاعات زندگي نامه اي و نسب شناسي درباره حميد بسيار اندك است؛ اما به كمك برخي عبارات نجاشي و طوسي مي توان گفت وي در اطراف كوفه زيسته و سپس مجاور مرقد امام حسين (عليه اسلام) در كربلا شده است. محدثان صاحب‌نام همچون كليني، ابن عقده و ابو غالب زراري از حميد سماع يا اجازه روايت داشتند. كليني سبب رواج منقولات حديثي حميد در كتب اربعه است. با تكيه بر الفهرست طوسي و الرجال نجاشي دريافتيم روي هم رفته بالغ بر 250 بار با واسطه حميد به كتاب‌هاي محدثان كوفه طريق داده مي شود. بررسي سندي و شخصيتي اين تعداد در دسته بندي هايي سه گانه انجام گرفت. آنچه در ميان اساتيد حميد برجسته مي نمايد، حضور چشمگير سران واقفه مانند محمد بن حسن بن سماعه است. با تطبيق اسناد الفهرست طوسي و الرجال نجاشي با محور قرار دادن طرق حميد، مي توان گفت طرق نجاشي كامل تر و دقيق تر از طوسي، اسناد حميد را ذكر مي كند. به نظر مي رسد خلاصه كردن اسناد الفهرست توسط طوسي سبب افتادگي هاي سندي در اين كتاب شده است.