بررسي رابطه ناپايداري حيات اقتصادي شمال شرقي ايران و حملات تركمنان با تكيه بر سفرنامه هاي خارجي (از سقوط صفويان تا پايان عصر ناصري)

دوره اي كه از سقوط صفويان آغاز شد و تا خاتمه سلسله قاجار ادامه يافت با صفات متعددي توصيف گرديده است. ولي شايد بتوان گفت بجز در دوره‌هاي كوتاهي از اين دوران نسبتا طولاني، عدم وجود دولت مركزي يا ناتواني آن در ايجاد امنيت و ثبات، بهترين توصيف براي ويژگي حكومت است. شواهد متعددي براي اين مدعا مي‌توان آورد؛ ولي ناامني فزاينده در نواحي مختلف كشور شاهد مناسبي است كه نشان مي‌دهد دولت مركزي روز به روز ضعيف‌تر مي‌گرديد. ناحيه شمال شرق ايران در اين دوره پديده‌اي را تجربه مي‌نمود كه به حملات تركمنان مشهور است. اين حملات از اواخر دوره صفوي كم و بيش با ضعف دولت مركزي آغاز شد و تا پايان عصر ناصري، متناسب با ميزان ضعف و قدرت دولت مركزي در نوسان بود. سفرنامه‌نويساني كه در اين دوره از نواحي شمال شرقي ايران عبور كرده‌اند، به طور معمول به پديده مذكور اشاره كرده‌ و هريك به شواهدي از ناپايداري اقتصادي در آنجا اشاره نموده‌اند. پژوهش حاضر مي‌كوشد با تكيه بر نوشته‌هاي اين سفرنامه‌نويسان، با روش تحليل كيفي، به اين سوال پاسخ دهد كه علت ناپايداري حيات اقتصادي شمال‌شرق ايران در دوره زماني سقوط صفويان تا پايان عصر ناصري چه بود. فرضيه پژوهش آن است كه ضعف فزاينده دولت در برقراري امنيت، موجب افزايش حملات و ناپايداري اقتصادي اين منطقه گرديد.