ارائه چارچوبي براي بازيابي تعاملي اطلاعات در كتابخانه هاي ديجيتال مبتني بر نظريه شناختي-اجتماعي

توجه به ابعاد تعامل به‌عنوان مفهومي اساسي در محيط‌هاي رايانه‌اي براي درك و ترسيم كاركرد رواني و رفتارهاي كاربران و در نتيجه، طراحي بهينه نظام‌هاي بازيابي تعاملي اطلاعات ضروري است. از طرف ديگر، مسئله تعامل به‌دليل ماهيت پيچيده‌اي كه دارد، توجه همزمان به عوامل شخصيشناختي، رفتاري و محيطي كاربران در فرايند بازيابي اطلاعات و درك درست اين مؤلفه‌ها را مي‌طلبد. از اين ‌رو، هدف پژوهش حاضر ارائه چارچوب و تعيين عناصر اصلي و فرعي تعامل بازيابي اطلاعات مبتني بر نظريه شناختي‌ـ ‌اجتماعي »بندورا « و توسعه سياهه وارسي بعد تعامل بازيابي اطلاعات در كتابخانه‌هاي ديجيتال مبتني بر اين نظريه است. پژوهش حاضر‌ در دو مرحله به‌ روش كتابخانه‌اي و پيمايشي، يعني نظرسنجي از خبرگان و پانل »دلفي « انجام ‌شده است. نخست، با بررسي متون مختلف، مؤلفه‌هاي مختلف تعامل در سامانه‌هاي كتابخانه‌هاي ديجيتال و همچنين، مؤلفه‌هاي تأثيرگذار نظريه شناختي‌ـ‌ اجتماعي در رفتار اطلاعاتي استخراج و ارزيابي شد. سپس، ابعاد و مؤلفه‌هاي تعامل مبتني بر نظريه شناختياجتماعي با استفاده از آراي خبرگان دانشگاهي برآوُرد و در پرسشنامه‌اي در قالب طيف »ليكرت « پنج‌گزينه‌اي تنظيم و اعتبارسنجي گرديد. مؤلفه‌هاي اصلي شامل سه بعد تعامل با اطلاعات، تعامل با رابط كاربري و تعامل با وظايف، و مؤلفه‌هاي فرعيِ هر يك از آن‌ها گروه معلول، و نظريه شناختياجتماعي با سه مؤلفه اصلي شخص، محيط، و رفتار، گروه علت‌ها را تشكيل مي‌دهند. جامعه خبرگان، بر اساس روش نمونه‌گيري گلوله‌برفي، شامل 17 متخصص حوزه بازيابي اطلاعات بود. با توجه به مقادير بالاي ضـريب تـوافقي »كنـدال « در دو مؤلفه شخص و رفتار حـدود 77/0 و ضريب 72/0 در مؤلفه محيط در ‌مجموع، 60 مؤلفه در اين سه بعد مورد توافق و اجماع واقع شد. بر اساس يافته‌هاي پژوهش و در ضمن مراحل دوگانه دلفي و پس از حذف مؤلفه‌هايي با ميانگين كمتر از عدد 3 در طيف »ليكرت «، تعداد 21 مؤلفه در بُعد شخص، 20 مؤلفه در بُعد رفتار و 19 مؤلفه در بُعد محيط مورد تأييد خبرگان پژوهش قرار گرفت. نتايج پژوهش حاكي از آن است كه گويه اعتبار در هر سه مولفه شخص، رفتار، و محيط و گويه‌هاي جامعيت و پيچيدگي وظيفه كاري عيني در مؤلفه محيط و گويه دشواري وظيفه كاري ذهني در مؤلفه رفتار از نظر خبرگان پژوهش نيز كم‌اهميت بود و در نتيجه، حذف شدند. چارچوب به‌دست‌آمده از اين پژوهش مي‌تواند به‌عنوان مبناي پژوهش‌هاي آتي در جهت كاربست اين مؤلفه‌ها با تأكيد بر سه جنبه اساسي رفتار كاربر در طراحي بهينه نظام‌هاي بازيابي تعاملي اطلاعات قرار گيرد. .