تفكيك ساحت‌هاي احساسي و ارادي تقوا در نهج البلاغه و تعامل آن‌ها با ساحت‌ها باور، كردار و گفتار

Distinction between emotional and volitional domains of piety in the Nahj Albalagha and its relationship with the domains of belief, deeds, and words

اين پژوهش با روش توصيفي – تحليلي به بررسي مفهوم تقوا در نهج البلاغه مي‌پردازد. تقوا از اصلي‌ترين مفاهيم نهج البلاغه است. مبناي اين تحليل تفكيك ساحت‌ها وجودي آدمي به سه ساحت درونيِ باورها، احساسات و خواست‌ها و دو ساحت بيرونيِ كردار و گفتار است. مفهوم تقوا شامل دو مولفه «خوف» و «پرهيز» است كه اولي به ساحت احساس و دومي به ساحت اراده تعلق دارد. تقوا در ساحت احساس داراي مراتب ترس از كيفر، دلهره رسيدن به پاداش و نگراني از نرسيدن به وصال است. در ساحت اراده نيز تقوا شامل مراتب پرهيز از گناه، جلوگيري از زيان و اجتناب از غفلت مي‌گردد. ملاك تفكيك مراتب تقوا در اين دو ساحت، نحوه معرفت به خداوند و نسبت انسان با اوست. هر چه مرتبه خداشناسي و انسان شناسي برتر باشد، تقوا در مرتبه بالاتري تحقق مي‌يابد. نكته ديگر تاثيرگذاري دوسويه تقوا در ساحت‌ها وجودي آدمي است. از سويي تقواي كردار و گفتار محصول و نتيجه باور، احساس و عزم است، ولي از سوي ديگر مي‌تواند در جهت دهي و تقويت باورها، احساسات و خواست‌ها اثر بخش باشد.

This study examines the concept of piety in Nahj al-Balaghah with a descriptive-analytical method. Piety is one of the most fundamental notions in the Nahj Albalagha. The analysis, here, is based on the separation of existential domains of human beings into three internal domains of beliefs, emotions, and desires, as well as two external domains of deeds and words. The concept of piety includes two components "fear" and "abstinence", the first of which belongs to the field of emotions and the second to the field of desires. Piety in the domain of emotion has levels of fear of punishment, apprehension of reward and fear of not being joined. In the domain of volition, also, piety includes the followings: the abstinence from sin, the prevention of damage, and the avoidance of negligence. The criterion for distinguishing these levels of piety within these two domains is the relation of human beings to God and the ways of knowing Him. The higher the levels of theology and anthropology, the higher the levels in which the piety will be realized. Another point is the mutual influence of piety in the domains of human existence. On the one hand, the piety in deeds and words is the result of the belief, emotions and intention; on the other hand, it can be effective in directing and enhancing the beliefs, emotions and desires.