نفس انسان، مَثَل اعلاي خدا در حكمت متعاليه

The human soul is the supreme example of God in transcendent wisdom

يكي از وجوهي كه در حكمت متعاليه براي شناخت خدا از طريق شناخت نفس مطرح شده، اينست كه نفس انسان مَثَل اعلاي خداوند است. بدين معنا كه خداوند نفس انسان را در ذات و صفات و افعال، مثال خويش خلق نموده تا معرفت نفس وسيلة صعود به معرفت خدا در اين ساحتهاي سه‌گانه باشد. البته بايد توجه داشت كه خداي متعال منزه از مِثل است، پس مراد از مَثَل چيزي غير از مِثل است. با دقت در آثار ملاصدرا، ميتوان گفت او بطور جدّ اين نظريه را دنبال كرده و در مسير برهاني كردن آن تلاشهاي مضاعف انجام داده است. اما وي اين نظريه را بصورت منسجم و مشخص در قالب يك كتاب يا يك فصل مطرح نكرده بلكه بمناسبتهايي در ابواب گوناگون و آثار مختلف، به ابعادي از اين نظريه پرداخته است، بهمين دليل ارائة اين نظريه و تقريرهاي آن بصورت منسجم ضروري است. اين نوشتار پس از توضيح اوليه نظرية مثل اعلاي صدرايي، بمنظور دستيابي به مهمترين وجوه مثاليت نفس انسان براي خداوند، مهمترين ابعاد مثاليت نفس و تحليلهاي آنها را مورد بررسي و تحليل قرارداده است.

One of the aspects that has been referred to in the Transcendent Philosophy for attaining the knowledge of God through the knowledge of the soul is that the human soul is a supreme example of God. This means that God has created the human soul similar to Himself in terms of essence, attributes, and acts so that the knowledge of the soul could function as a means of attaining the knowledge of God in these three realms. However, it is noteworthy that God Almighty is pure from a like. Therefore, an example is different from a like. A careful study of Mullā Ṣadrā’s works reveals that he followed this theory seriously and tried his best to grant it a demonstrative nature. However, he never introduced it in a coherent and well-defined manner in a book or a chapter but dealt with its different dimensions in different chapters and works in relation to other discussions. Therefore, it is necessary to introduce this theory and the related interpretations in a coherent form. After some preliminary explanations regarding the Sadrian supreme example theory, this paper examines and analyzes the most important dimensions of the soul as an example of God and the related analyses in order to identify the most significant aspects of this feature of the human soul.