بررسي ديدگاه ابن‌برّجان دربارۀ «حق‌مخلوق‌به»

Examining Ibn Barjan's view on the "right of creation"

يكي از اصطلاحات عرفاني كه در بحث تجليات خداوند مطرح ميشود، «حق‌مخلوق‌به» است. ابن‌عربي منشأ اين اصطلاح را آثار ابن‌برّجان ميداند ولي توضيحي دربارة ديدگاه او نميدهد. ابن‌برّجان يكي از عارفان و مفسران اندلسي است كه ديدگاههاي خود در مورد «الحق‌المخلوق به السماوات و الارض» را در شرح اسماء‌الله‌الحسني، تنبيه‌الافهام‌ ‌و ايضاح‌الحكمه‌ ‌بيان كرده است. هدف نوشتار حاضر بررسي اصطلاح حق‌مخلوق‌به از ديدگاه ابن‌برّجان است و روش آن، اسنادي و توصيفي ـ تحليلي است. يافته‌ها نشان ميدهد كه منشأ الهام ابن‌برّجان براي وضع اين اصطلاح، قرآن‌ ‌است. از ديدگاه وي هدف اصليِ دعوت قرآن‌ ‌به تفكر در مورد آيات الهي، رسيدن به حق‌مخلوق‌به است. او ايمان به حق‌مخلوق‌به را بر هر مؤمني واجب ميداند. از نظر ابن‌برّجان، حق‌مخلوق‌به تجلي و ظهور خداوند است. حق‌مخلوق‌به، واحد، جامع همة تجليات خداوند در دنيا، آخرت، برزخ، وجود انسان و آيات قرآن‌ ‌و همچنين منشأ مخلوقات و عامل بقاي آنهاست. همة مخلوقات آيات و نشانه‌هاي حق‌مخلوق‌به هستند و حق‌مخلوق‌به نيز آية خداوند است. بعقيدة ابن‌برّجان حق‌مخلوق‌به طريق رسيدن به خداوند است كه با علم و عمل طي ميشود و همان صراط مستقيم و دين قيّم است. او روش شناخت حق‌مخلوق‌به را تفكر و تأمل در آيات الهي بهمراه ايمان و تقوا قلمداد ميكند. مهمترين نتايج معرفت حق‌مخلوق‌به عبارتند از: شهود خداوند، شناخت موجودات بهشتي، حكمت و عمل به دستورات الهي.

One of the gnostic expressions which is used in the discussion of God’s manifestations is al-ḥaqq al-makhlūq bih (the truth for which the world has been created). Ibn ‘Arabī believes that the origin of this expression is the works of Ibn Barrajān but does not provide any explanation regarding his view. Ibn Barrajān was an Andalusian gnostic and commentator who presented his views of al-ḥaqq al-makhlūq bih” in Sharḥ asmā’ Allāh al-ḥusnā, Tanbīh al-afhām, and Iḍah al-ḥikma. The present paper aims to explore the expression al-ḥaqq al-makhlūq bih in the view of Ibn Barrajan based on a documentary and descriptive-analytic method. The findings of the study demonstrate that Ibn Barrajān’s source of inspiration for creating this expression was the holy Qur’an. In his view, the main purpose behind the Qur’an’s invitation to thinking about the divine verses is attaining the truth for which the world has been created. He maintains that believing in al-ḥaqq al-makhlūq bih is necessary for all faithful people. He also holds that al-ḥaqq al-makhlūq bih is the manifestation of God. It is single; includes all manifestations of God in the world, in the hereafter, in the purgatory, in Man’s being, and in Qur’anic verses, and is also the origin of all creatures and the reason for their survival. According to Ibn Barrajān, al-ḥaqq al-makhlūq bih is a route which leads to God; it is traversed based on knowledge and practice and is the same direct path and guardian religion. He suggests that the method of learning about al-ḥaqq al-makhlūq bih entails thinking about and deliberating over divine verses along with faith and piety. The most important consequences of the knowledge of al-ḥaqq al-makhlūq bih include sensing the presence of God, learning about heavenly existents, acquiring wisdom, and acting upon divine orders.