ارزيابي و تحليل وضعيت سلامت آبخيز كوزه‌تپراقي، استان اردبيل

Assessment and Analysis of the KoozehTopraghi Watershed Health Status, Ardabil Province, Iran

پژوهش حاضر با هدف ارزيابي سلامت آبخيز كوزه‌تپراقي واقع در استان اردبيل با استفاده از تحليل 27 معيار مرتبط با ابعاد مختلف هيدرولوژيكي، انساني و اقليمي انجام شد. به‌همين منظور، ابتدا اطلاعات پايه منطقه‌اي شامل داده‌هاي هيدرولوژي، فرسايش و رسوب، اقتصادي، اجتماعي و اقليمي از گزارش‌هاي پيشين جمع‌آوري و تحليل شد. سپس متناسب با ماهيت دادههاي مورد استفاده چندين بانك اطلاعاتي در محيط نرم‌افزار‌هايFragstats 4.2.1 ،Excel 2016 ،IBM SPSS Statistics 25 و ArcGIS 10.6 تهيه شد. در ادامه با استفاده از اصول حاكم بر مدل مفهومي فشار-حالت-پاسخ ((PSR، وضعيت و تغييرات مكاني سلامت آبخيز كوزه‌تپراقي در سطح 36 زيرآبخيز مورد ارزيابي قرار گرفت. درجات مختلف سلامت آبخيز در پنج طبقه سالم، نسبتاً سالم، متوسط، نسبتاً ناسالم و ناسالم طبقه‌بندي شدند. بر اساس نتايج مشخص شد كه از نظر كلي آبخيز داراي وضعيت متوسط از لحاظ سلامت مي‌باشد. هم‌چنين مقدار شاخص‌هاي فشار، حالت و پاسخ به‌ترتيب برابر با 0/46، 0/55 و 0/31 بوده است. ميانگين شاخص ارزيابي جامع سلامت آبخيز كوزه‌تپراقي برابر با 0/41 به‌دست آمده است. حداكثر مقدار شاخص سلامت برابر0/66 مربوط به زيرآبخيز‌هاي 8 و 12 و حداقل مقدار اين شاخص برابر 0/14 مربوط به زيرآبخيز 26 مي‌باشد. وضعيت سلامت در قسمت شرق و جنوب شرقي آبخيز در وضعيت نسبتأ سالم و متوسط قرار گرفته است و وضعيت بهتري از سلامت آبخيز در قسمت‌هاي غربي و شمالي مشاهده شد. نتايج پژوهش حاضر براي شناسايي و حفاظت از مناطق اولويت‌دار و هدايت راهبردهاي مديريتي از لحاظ منابع آب و خاك در سطح ملي و منطقه‌اي قابليت كاربرد دارند.

The present research was conducted to evaluate the health of the KoozehTopraghi Watershed in Ardabil Province using 27 criteria analysis related to different hydrological, anthropogenic and climatic aspects. For this purpose, base regional data including hydrology, erosion and sediment, economic, social and climatic data were collected and analyzed from previous reports. Then, according to the nature of the data used, several appropriate databases were prepared in Fragstats 4.2.1, Excel 2016, IBM SPSS Statistics 25 and ArcGIS 10.6 softwares. Then, using the principles governing the conceptual model of pressure-state-response (PSR), the status and spatial variations of the watershed health were evaluated at 36 sub-watersheds level. Different degrees of watershed health were classified into five categories: healthy, relatively healthy, moderately healthy, relatively unhealthy and unhealthy. Based on the results analysis, it was found that this watershed is in average health condition. Also, the values of pressure, state and response indicators were 0.46, 0.55 and 0.31, respectively. The mean score of comprehensive watershed health assessment index is 0.41. The maximum value of comprehensive watershed health index was 0.66 for sub-watersheds 8 and 12 and the minimum value for this index was 0.14 for sub-watershed 26. The eastern and southeastern part of the watershed is relatively healthy and moderately healthy and the watershed health status was better in the western and northern parts. The results of the present study are applicable to identifying and restoration priority areas and guiding management strategies in terms of water and soil resources at national and regional levels.